आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
‘पाश्चरायझेशन’ – हा शब्द नेहमी आपल्या कानावर पडतो आणि सर्रासपणे तो वापरलाही जातो.
सोप्या भाषेत सांगायचं झालं तर ‘या’ पद्धतीचा वापर करून दुधासारखे नाशवंत पदार्थ टिकवले जातात आणि सहजपणे हवा बंद पाकिटामध्ये आपल्या घरापर्यंत पोहोचवले जातात.
हे शक्य झालं ते ‘लुई पाश्चर’ नावाच्या फ़्रेंच इसमामुळे. 19 व्या शतकातला एक सूक्ष्मजीव व रसायन शास्त्रज्ञ. पाश्चरायझेशन पद्धतीने अन्न टिकवणे आणि सुरक्षित ठेवण्यासारख्या प्रश्नांवर रामबाण उपायांच काम केलं आणि अन्न प्रक्रिया उद्योगासाठी नवी दिशा दिली.
त्याने त्याच्या प्रयोगांवरून हे सिद्ध करून दाखवलं की अन्न खराब होण्यामागे सुक्ष्मजीवांची त्यामध्ये होणारी वाढ कारणीभूत असते. हे जंतू आजूबाजूच्या हवेतून अन्नात शिरतात, जगतात, वाढतात. आपण जर या सूक्ष्मजंतू पासून अन्न वाचवू शकलो तर आपसूकच आपण अन्नाचं आयुष्यही वाढवू शकतो. त्याच्या या सिद्धांतालाच ‘जर्म थेअरी’ अस म्हंटल गेलं.
पाश्चरायझेशन पद्धतही याच सिद्धांताला धरून आहे. या पद्धतीमध्ये पदार्थ १०० अंश सेल्सियस तापमानाच्या खाली तापवले जातात, ज्याच्यामुळे पदार्थातील जंतू मरतात आणि नंतर हे पदार्थ हवाबंद वेष्टनात ठेवले जातात व टिकवले जातात.
इथे लक्षात ठेवण्यासारखी गोष्ट ही की ‘पाश्चरायझेशन’ पद्धत जरी सूक्ष्मजंतूंना मारत असली तरी ती ‘निर्जंतुकीकरण’ प्रक्रिया नाही. ही पद्धत तिच्या साधेपणामुळे व समजून घेण्यास सोपी असल्यामुळे लोकप्रिय झाली.
या पद्धतीची उपयुक्तता व तिचं यश या गोष्टीतच दडलं आहे की आताच्या काळात म्हणजे जवळपास शोध लागल्यापासून दीड शतकांनंतरही थोडे आधुनिक बदल वगळता ती वापरली जाते.
लुई पाश्चरचं विज्ञानातील योगदान हे सूक्ष्मजीवशास्त्राबरोबरच किण्वन प्रक्रियेत (fermentation) व लसिकरणातही (vaccination)आहे.
19 व शतक हे औद्योगिक क्रांतीमुळे जास्त लक्षात राहीलं असलं तरी याच क्रांतीमुळे वाढलेली बकाल शहरं आणि त्यामुळे उद्भवलेल्या आरोग्यविषयक गंभीर समस्यांमुळेही ते लक्षात राहतं.
नवनवीन संसर्गजन्य रोगांनी अक्षरशः थैमान घातलेलं होतं. लुई पाश्चर यांनीही स्वतःची तीन मुलं टायफॉईडच्या साथीत गमावली. या रोगांनी लोकांना जेरीस आणलं होतं आणि या रोगांमधील मृत्यदरही खूप होता.
या संसर्गजन्य रोगांवर अभ्यास व प्रयोग करुन त्यांच्यावर उपाय शोधण्यासाठी पाश्चर यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी रेबीज आणि अंथराक्स सारख्या दुर्धर रोगांवर लस शोधून काढली.यामुळे लाखो लोकांचे जीव तर वाचलेच पण या पद्धतीचा वापर करून इतर आजार व रोगांवरही लस तयार करता आली.
लुई पाश्चर यांचे रसायनशास्त्रातील योगदानाही सर्वश्रुत आहे. जैविक संयुगांच्या रचनेबाबत त्यांनी केलेले संशोधनाने आधुनिक जैविक रसायनशास्त्राचा पाया उभारला गेला.
सुक्ष्मजीवशास्त्राच्या क्षेत्रात अभ्यास आणि संशोधनाला चालना मिळावी म्हणून त्यांनी पॅरिस इथे ‘पाश्चर इन्स्टिट्यूट’ ची स्थापना केली.
अशी बहुविध प्रतिभा असलेले लुई पाश्चर खाजगी आयुष्यात मात्र कमालीचे धार्मिक होते. अनेक हादरवून टाकणाऱ्या संशोधनाने भरलेलं त्यांचं आयुष्य अपेक्षेप्रमाणे वादग्रस्तही होतं.
या अवलियाने सन 1895 ला या जगाचा निरोप घेतला पण जाताना जगाला संशोधनरुपी भेटवस्तूचा नजराणा दिला. त्यासाठी संपूर्ण मानवजात त्यांची शतशः आभारी राहील.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.