आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक , युट्युब
३ नोव्हेंबर १९५७ या दिवशी सोव्हिएत युनियन (रशिया) यांनी ‘स्पुटनिक २’चे त्याच्या कक्षेमध्ये यशस्वी प्रक्षेपण केले. ‘स्पुटनिक २’ लवकरच ‘स्पुटनिक १’च्या जागी स्थिर झालं, ज्या ‘स्पुटनिक १’मुळे जवळपास सगळच जग चिंतेत होतं. पण ‘स्पुटनिक २’ त्यापेक्षा जरा वेगळा उपग्रह होता जो स्वतःसोबत आतमधे एक जिवंत प्रवासी घेऊन प्रक्षेपित झाला होता.
या दिवशी इतिहासात, सूक्ष्मजीवांपेक्षा मोठा असा एक पहिला सजीव पृथ्वीच्या कक्षेत पाठवला गेला होता. ‘लायका’, या कुत्रीमुळे पृथ्वीवरील सजीव अवकाश प्रक्षेपणात, अवकाशात जगू शकेल हे सिद्ध होणार होतं. या घटनेपूर्वी हा एक विवादित प्रश्न होता.
लायका
अवकाशात पाठवला जाणारा पहिला सजीव, लायका हा मॉस्कोच्या रस्त्यावरून उचलून आणलेला एक कुत्री होती. भटके प्राणी हे बऱ्याच वेगवेगळ्या कारणांसाठी सोव्हिएत संशोधकांच्या प्रयोगासाठी फार चांगल्या प्रकारे उपयुक्त होते. रस्त्यावरच्या भटक्या कुत्र्यांमध्ये कुठल्याही परिस्थितीत जगण्याची प्रवृत्ती असते, खडतर वातावरणात जगणे, जास्त काळ काही खायला नाही मिळालं तर भूक मारून जगण्याची वृत्तीही निर्माण झालेली असते.
लायका तिच्या छोट्या आकारामुळे, स्वभावासाठी, मैत्रीपूर्ण स्वभावामुळे निवडली गेली. जेव्हा लायकाला एका यंत्रामध्ये बसवून अवकाशात प्रक्षेपित केलं गेलं, ज्यातून सर्व संशोधक तिच्या सर्व चाचण्या पृथ्वीवर, प्रक्षेपणादरम्यान आणि अवकाशात घेऊ शकले तेव्हा खऱ्या अर्थाने लायकाने त्या दिवशी इतिहास रचला.
अवकाशात जाणारा पहिला सजीव असल्यामुळे सर्वच प्रकारे, तिची केली गेलेली रचना अगदी ठीकठाक होती, कारण तिला त्याच कारणास्तव पाठवलं गेलं होतं.
‘नासाच्या लेखी’
‘स्पुटनिक २’ ने तिला झोपण्यासाठी किंवा उभे राहण्यास पुरेशी जागा ठेवली होती आणि अगदी व्यवस्थित बांधलेलंही होतं. हवेवर पुनर्प्रक्रिया करणाऱ्या उपकरणाद्वारे पुरेशा ऑक्सिजनचाही पुरवठाही ठेवला होता. जिलेटीनने पॅक केलेलं खाद्य आणि पाणीही उपलब्ध होतं. लायकाला शरीरातील विष्ठा बाहेर टाकण्यासाठी एक पिशवीही लावली होती आणि त्यात दिसून येणाऱ्या बदलांच्या परीक्षणासाठी इलेक्ट्रोड जोडले होते.
सुरवातीला प्रक्षेपणाच्या काळात खाण्यापिण्यात लायकाने नखरे केले पण नंतर तिने व्यवस्थित खाणं सुरू केलं. तरीही दुर्दैवाने ती जास्त काळ जगू शकली नाही.
‘लायकाचा मृत्यू’
सुरवातीला सोव्हिएतकडून नोंदवले गेले की पहिले काही आठवडे मस्तपैकी जेवण करत, तिला दिलेल्या जागी, लायका मजेत राहत होती. नंतर पुढे आलं की अवकाशात गेल्यानंतर काही तासातच लायकाचा मृत्यू झाला. यानाच्या अचानक वाढलेल्या तापमानामुळे ती ‘ओव्हरहीट’ झाली, ‘स्पुटनिक २’च्या उच्च दाबाने बंदिस्त असलेल्या केबिनमधील वाढलेलं तापमान ती सहन करू शकली नाही.
लायकाच्या मृत शरीराने पाच महिन्यात २७,००० वेळा पृथ्वीला प्रदक्षिणा मारल्या. जेव्हा त्या यानाच्या कक्षेचा कार्यकाळ संपला तेव्हा, मृत लायकाच्या त्या यानासोबत जळून अस्थी झाल्या.
अगदी हेतुपूर्वक अवकाशात पृथ्वीच्या कक्षेत स्थिरावण्यासाठी पाठवलेला लायका हा पहिला सजीव होता. अवकाश संशोधनातील हा एक महत्त्वाचा टप्पा होता. एक सजीव प्राणी पृथ्वीबाहेरील वातावरणात जिवंत राहू शकतो का नाही हे याने सिद्ध होणार होतं.
खरंतर अमेरिकेने माकडासारखे प्राणी अवकाशात पाठवून चाचण्या घेण्याची योजना अगदी दुसऱ्या महायु*द्धानंतर लवकरच आखली होती पण शेवटी सोव्हिएत संघाने यात बाजी मारून आपल्या यानातून पहिला पृथ्वीच्या कक्षेत राहू शकेल असा सजीव अवकाशात पाठवला. लायका ‘सोव्हिएत स्पेसफ्लाइट चाचणी’त मेलेल्या पाच कुत्र्यांपैकी एक ठरली.
लायकाच्या ऐतिहासिक अवकाश प्रवासानंतर ४ वर्षांनी १९६१ अमेरिकेने अवकाश चाचण्यांसाठी २ जिवंत माकडांना अवकाशात पाठवून त्यांना सुखरूप पृथ्वीवर आणलं.
पुढच्या काळात अगदी दहा वर्षांनंतर मनुष्य चंद्राच्या भूमीवर चालत होता, पण हे शक्य झालं ते त्या एका अवकाश भरारीमुळे ज्यात मॉस्कोतल्या त्या एका भटक्या कुत्रीला मानवी भविष्यासाठी हौतात्म्य पत्करावं लागलं.
लायकाचे स्मारक रशियातल्या स्टार सिटी येथील कॉस्मोनॉट प्रशिक्षण केंद्रामध्ये पुतळ्याद्वारे करण्यात आले आहे.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा: फेसबुक , युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.