आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
दुसरं महायुद्ध संपल्यानंतर अमेरिका आणि सोव्हिएत युनियन(युएसएसआर) या दोन महासत्ता आंतरराष्ट्रीय राजकारणाच्या पटलावरती आपापलं वर्चस्व सिद्ध करण्यासाठी धडपडत होत्या. त्यासाठी अण्वस्त्रे, अंतराळ मोहिमा आणि माहिती तंत्रज्ञानाचा आधार त्यांनी घेतला होता. नवनवीन संसोधन करून एकमेकांवर कुरघोडी करण्याची एकही संधी ते सोडत नव्हते.
याचाच एक भाग म्हणून ऑक्टोबर १९६१ मध्ये, सोव्हिएत युनियननं आर्क्टिक सर्कलच्या उत्तरेकडील दुर्गम बेटावर एक बॉम्ब टाकला. हा बॉम्ब जमिनीपासून ४ किलोमीटर वर फुटला तरी देखील त्याच्या ताकदीमुळं आर्क्टिकमधील बेट एखाद्या स्केटिंग रिंकसारखं सपाट झालं. स्फोटातून निर्माण झालेला प्रकाश ६०० मैल (९६५ किमी) पेक्षा जास्त अंतरावरून देखील पाहणं शक्य झालं होतं.
हा जगाच्या इतिहासातील सर्वात शक्तिशाली बॉम्ब होता! ‘झार’ (Tsar) असं या हायड्रोन बॉम्बचं नाव होतं. सोव्हिएतमध्ये त्याला आरडीएस २२० या नावानं ओळखलं जाई. ३० ऑक्टोबर रोजी घडवून सोव्हिएतनं घडवून आणलेला झार बॉम्बचा स्फोट हा इतिहासातील सर्वात शक्तिशाली मानवनिर्मित स्फोट आहे.
युली हॅरिटॉन यांच्या नेतृत्वाखालील भौतिकशास्त्रज्ञांच्या एका टीमनं झार बॉम्बची रचना केली होती. या टीममध्ये आंद्रे सकारोव्हे, व्हिक्टर ॲडमस्की, युरी बाबयेव्ह, युरी स्मिरनोव्ह आणि युरी ट्रुटनेव्ह यांचा समावेश होता. झार हा तीन-टप्प्यात डिझाईन केलेला हायड्रोजन बॉम्ब होता. ट्रुटनेव्ह आणि बाबयेव्ह या जोडगोळीनं याच्या दुसऱ्या आणि तिसऱ्या टप्प्याची रचना केली.
थ्री-स्टेज हायड्रोजन बॉम्ब हा थर्मोन्यूक्लियर सेकंड स्टेज कॉम्प्रेस करण्यासाठी पहिल्या टप्प्यात ‘फिजन’ प्रकारच्या अणुबॉम्बचा वापर करतो. या स्फोटातून निर्माण होणारी ऊर्जा नंतर तिसऱ्या टप्प्याकडे सरकवली जाते आणि त्यातून प्रचंड मोठ्या प्रमाणात उर्जा निर्मिती होते.
सैद्धांतिकदृष्ट्या विचार केला तर झार बॉम्ब १०० मेगाटन इतकी ऊर्जा निर्मिती करू शकला असता. परंतु, स्फोटानंतर होणाऱ्या परिणामांनी धोकादायक पातळी गाठली असती. (याची तीव्रता १९४५ च्या हिरोशिमा-नागासाकीपेक्षा २५ टक्क्यांनी जास्त ठरली असती).
याव्यतिरिक्त, बॉम्ब टाकणाऱ्या डिलीव्हरी विमानाला सुरक्षित अंतरावरून माघार घेण्यासाठी पुरेसा वेळ देखील मिळाला नसता. म्हणून, आण्विक परिणाम कमी करण्यासाठी, झारच्या तिसऱ्या टप्प्यात युरेनियम -२३८ फ्यूजन टॅम्परऐवजी लीड टॅम्पर समाविष्ट केलं गेलं होतं. त्यामुळे जगानं पाहिलेली त्याची तीव्रता त्याच्या प्रत्यक्ष क्षमतेपेक्षा नक्कीच कमी होती, असं म्हटलं तर वावगं ठरणार नाही.
झारची निर्मिती केल्यानंतर त्याची चाचणी करून पाहणं अतिशय गरजेचं होतं. कारण, त्यामुळं सोव्हिएत अमेरिकेला शह देण्यात यशस्वी ठरला असता. चाचणी करण्यासाठी सोव्हिएतनं आर्क्टिक सर्कलमधील एका बेटाची निवड केली. २६ फूट लांब आणि ६.९ फूट रुंद असलेल्या झारचं वजन २७ मेट्रिक टन होतं. त्याला बेटापर्यंत वाहून नेण्यासाठी ‘टीयू – ९५ व्ही’ या लांब पल्ल्याच्या बॉम्बर विमानाची निवड करण्यात आली होती.
मेजर आंद्रेई डर्नोवस्टेव्ह या विमानाचा पायलट होता. बॉम्बरसोबत टीयू -१६ हे निरीक्षक विमान होतं. हे विमान चाचणीचं चित्रीकरण करणार होतं. स्फोटानंतर विमानांच्या पृष्ठभागांचे थर्मल नुकसान कमी करण्यासाठी त्यावर रिफ्लेक्टिव पांढरा रंग लावला होता. बॉम्बर आणि निरीक्षक विमानाला स्फोट होण्यापूर्वी ग्राउंड झिरोपासून ३० मैल दूर अंतरावर जाण्यासाठी अतिरिक्त वेळ मिळावा म्हणून झारला १ हजार ८०० पौंड वजनाच्या पॅराशूटसोबत जोडण्यात आलं होतं. सुरक्षेच्या उपाययोजना करूनही विमानांमध्ये असणाऱ्या वैमानिकांच्या वाचण्याची शक्यता ५० टक्केच होती!
३० ऑक्टोबर रोजी झारला उत्तर आर्क्टिक सर्कलच्या बेटावर असलेल्या मित्युशिखा बे न्यूक्लियर टेस्टिंग रेंजवर, ३४ हजार फूट उंचीवरून खाली टाकण्यात आलं आणि दोन्ही विमानांनी जीवाच्या आकांतानं परतीची वाट धरली. झारमधून निर्माण झालेली ऊर्जा हिरोशिमा आणि नागासाकीपेक्षा कितीतरी जास्त होती असं म्हटलं जातं. दुसऱ्या महायुद्धात फुटलेल्या सर्व पारंपरिक शस्त्रांमधून जितकी उर्जा निर्माण झाली होती त्यापेक्षा झार १० पट अधिक शक्तिशाली होता.
त्याच्या चाचणीनंतर मालमत्तेचं अतोनात नुकसान झाल्याची नोंद आहे. ग्राउंड झिरोपासून ३४ मैल अंतरावर असलेल्या सेवेर्नी या ठिकाणावरील लाकडी आणि विटांच्या इमारती जमीनदोस्त झाल्या. शंभर मैलांवर असलेल्या इतर सोव्हिएत जिल्ह्यांमधील घरांचं अतोनात नुकसान झालं. आण्विक प्रभावामुळं रेडिओ संप्रेषण प्रणाली देखील खंडित झाली होती. १७० मैल अंतरावर पाहणी करत असलेल्या निरीक्षकाला गॉगल घालूनही थर्मल इफेक्ट जाणवले हाते.
स्फोटातून निर्माण झालेली तीव्र उष्णता ग्राउंड झिरोपासून ६२ मैल अंतरावर असलेल्या व्यक्तीला थर्ड-डिग्री बर्न्स करण्यास सक्षम होती. ४३० मैल दूर असलेल्या डिक्सन वसाहतीपर्यंत या स्फोटाचे धक्के जाणवले होते. अगदी नॉर्वे आणि फिनलँडमधील घरांच्या खिडक्या देखील तडकल्या होत्या.
सिस्मोग्राफ झारपासून निर्माण झालेल्या भूकंपाची तीव्रता ५.२५ रिश्टर स्केल इतकी नोंदवण्यात आली होती. झारच्या स्फोटातून निर्माण झालेल्या मशरूम ढगांची उंची साधारण ४० मैल, म्हणजेच एव्हरेस्टपेक्षा सात पट जास्त होती! या ढगांच्या वरच्या भागाची व्याप्ती ५९ मैल होती.
सुदैवानं झारची ही फक्त चाचणी होती. सर्व काळजी घेऊनच तो निर्जन ठिकाणी फोडण्यात आला होता. मात्र, त्याच्या सारख्या थर्मोन्यूक्लियर शस्त्रामुळे झालेलं प्रचंड नुकसान आणि विनाश अकल्पनीयचं आहे. जर न्यूयॉर्क, शिकागो, सॅन फ्रान्सिस्को, वॉशिंग्टन डीसी, दिल्ली, मुंबई, लंडन, मेलबर्न सारख्या मोठ्या शहरांत या घातक शस्त्राचा स्फोट झाला तर ही महानगरं आणि त्यांच्या आसपासच्या उपनगरांचं नामोनिशाणचं मिटून जाईल.
पुढील कित्येक वर्ष याठिकाणी जीवनाचा अंश देखील दिसणार नाही, याची कल्पना जगाला आली. १९६३ मध्ये मॉस्कोमध्ये एक करार झाला. त्यानुसार वातावरण, बाह्य अवकाश आणि पाण्याखाली अण्वस्त्रांच्या चाचणीवर बंदी घालण्यात आली. तेव्हापासून सर्व चाचण्या जमिनीखाली होतात.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.