आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक , युट्युब
एखाद्या सायफ़ाय चित्रपटाची कथा वाटावी असा अनुभव शेवटचा रशियन अंतराळवीर असणार्या सर्गेई क्रिकलेव्ह यानं घेतला. थोडे थोडके नाही तर तब्बल ३११ दिवस त्याला अंतराळात रहावं लागलं आणि याचं कारण होतं पृथ्वीवर बदललेला रशियन राजकारणाचा पट. राजकाराण्यांच्या राजकीय नाट्यात सेर्गेईचं मात्र जमिनीवर येणं अशक्य बनलं होतं.
जगातल्या कोणत्याही देशातल्या अंतराळवीरानं त्यापूर्वी आणि त्यानंतरही असा अनुभव घेतला नाही. सर्गेई हा अखेरचा रशियन नागरिक ठरला.
सध्याच्या सेंट पिटसबर्ग, रशिया आणि तेंव्हाच्या सोव्हिएत युनियनमधील लेनिनग्राड येथे २७ ऑगस्ट १९५८ ला जन्मलेल्या सर्गेईला लहानपणापासूनच धाडसी क्रिडाप्रकारांची आवड होती. पोहणे, स्किईंग, सायकलिंग, एरोबॅटिक फ़्लाईंग आणि अमॅचुअर रेडिओ ऑपरेशन्सची आवड असणार्या सर्गेईला पहिल्यापासूनच या विषयात रुची होती.
१९८१ साली त्यानं मेकॅनिकल इंजिनिअरींगची पदवी प्राप्त केली. पदवी मिळाल्यानंतर त्यानं NPO Energia मधे नोकरी धरली. स्पेस फ्लाईट ऍक्टीव्हीटीजमधे कार्यरत या संस्थेत सर्गेई ग्राउंड कंट्रोल ऑपरेशन्समधे सहभागी होऊ लागला. १९८५ साली फ़ेल गेलेल्या Salyut7 या अवकाश मोहिमेसाठी त्यानं बचाव मोहिमेत सहभाग घेतला होता. १९८५ साली त्याची कॉस्मोनट म्हणून निवड झाली. १९८६ साली त्याचं प्रशिक्षण पुर्ण झाल्यानंतर लगेचच त्याची बुरान शटल मोहिमेसाठी निवड करण्यात आली.
१९८८ साली मीर स्पेस स्टेशनच्या दीर्घकालीन अवकाश मोहिमेसाठी त्याच प्रशिक्षण सुरू झालं. ही त्याची पहिलीच दीर्घकालीन अंतराळ मोहिम असणार होती.
या प्रशिक्षणादरम्यान किमान सहा स्पेस वॉकची तयारी त्याच्याकडून करवून घेण्यात आली. त्याचबरोबर एका नव्या मोड्युलची स्थापना, नव्या MMU (Manned Maneuvering Unit) चं परिक्षण आणि दुसर्या संयुक्त सोविएत-फ़्रान्स विज्ञान मिशनची तयारी यांचा समावेश होता.
सोयूज टीएम-७ ला २६ नोव्हेंबर १९८८ या दिवशी क्रिकलेव्ह आणि फ़्लाईट इंजिनिअर अलेक्सांद्र वोल्कोव तसेच फ़्रान्स अंतराळवीर जीन लुप यांच्यासमवेत लॉन्च करण्यात आलं. त्यांच्यासोबत पुढचे २५ दिवस आधीचा तीन अंतराळवीरांचा चमूही होता. यानंतरही त्यानं अनेक अवकाश मोहिमा केल्या मात्र त्याचं नाव इतिहासात नोंदविलं गेलं ते नव्वदीच्या दशकातल्या एका मोहिमेमुळे.
जगाला एव्हाना अंतरिक्ष मोहिमा नवीन राहिल्या नव्हत्या. अमेरिका आणि रशिया हे दोन्ही देश यात अग्रेसर तर होतेच शिवाय दोघांत चढाओढही होती. अमेरिकेनं डझनावारी शटल मिशन उडवली होती तर सोव्हिएत कॉस्मोनटस जटील अशा अंतरिक्ष स्टेशनची निर्मिती करत होते.
अवकाश मोहिमा दोन्ही देशांकडून यशस्वीपणे पार पाडल्या जात होत्या. अशीच एक मोहिम सोव्हिएत रशियानं आखली होती. रशियन अंतराळ मोहिमांचा हिरो मानला जाणारा गॅगारिनच्या नावाला जसं वलय होतं तसं सर्गेव क्रिकेलोव्हच्या नावाला वलय राहूच द्या पण त्याचं नावही अनेकांना माहित नव्हतं. १८ मे १९९१ रोजी बॅकोनुरहून अंतराळात झेपावल्या या मोहिमेत सर्गेव क्रिकेलोव्ह सोबत ब्रिटिश हेलन शर्मन आणि आर्टसेबस्की यांचा सहभाग होता. ही क्रिकलेव्हची दुसरी अंतराळ मोहिम होती.
मीरवर पोहोचत असतानाच त्यांची लक्ष्यीकरण प्रणाली फ़ेल झाली. हेलन शर्मनला प्रचंड ताण आला मात्र सेर्गेव अगदी निवांत होता. कोणत्याही मार्गदर्शनाशिवायच ते मीरवर जाऊन पोहोचले. या मोहिमेपूर्वी सर्गेव हेलनला म्हणाला होता की अंतराळात पोहोचल्यावर तुला घरी गेल्यासारखं वाटेल. मात्र आधी हे बोलणं हसून घालविलेल्या हेलनला त्याची प्रचिती विनामार्गदर्शन सर्गेवनं मीर गाठताना आली.
या मोहिमेनंतर कधीतरी तिनं तिच्या मुलाखतीत सांगितलं की, सर्गेवला मनापासून अंतराळात रमणं आवडायचं, तिथलं वजनरहित उडणं तो एन्जॉय करत असे. वेळ घालवायला बहुतेक अंतराळवीर वाचन करतात तर सर्गेव तासनतास बाहेर बघत असे.
मीर हे एक अरुंद, कुबट वासाचं जेमतेम जागेचं स्टेशन असलं तरिही सर्गेवला त्याचा काहीही फ़रक पडत नसे. ज्या ग्रहांची नावं ऐकलेली असत ती शोधण्याचं काम तो फ़ावल्या वेळेत करत असे. अंतराळात आठ दिवस घालविल्यानंतर शर्मन दोन चालकांसह घरी परतली. आता सर्गेव आणि आर्टसेबर्स्की दोघेच त्या ठिकाणी पाच महिने रहाणार होते. स्पेस स्टेशनच्या दुरूस्ती आणि देखभालीचं काम ते करणार होते आणि यात त्यांच्या सहा स्पेस वॉकचा समावेश होता.
अंतराळात सर्गेवला कल्पनाही नव्हती की खाली पृथ्वीवर त्याच्या मायभूमीवर काय खळबळ चालली होती. त्याला याचीही अंधुकशीही कल्पना नव्हती की या पृथ्वीवरच्या घडामोडी त्याच्या आयुष्यात कोणती ’निर्वात पोकळी’ निर्माण करणार होत्या. सोव्हिएत रशियाचे अध्यक्ष मिखाईल गोर्बाचेव्ह यांच्या नियंत्रणाला कंटाळून लोकांनी आता स्वातंत्र्याची मागणी करायला सुरवात केली होती. अखेर अखंड रशियात फ़ुटून पंधरा स्वतंत्र राष्ट्रांची निर्मिती झाली.
या राष्ट्रांपैकी एक होतं कझाकीस्तान, ज्या ठिकाणी बॅकोनूर कॉस्मोड्रोम होता. सरकारला खुष करण्यासाठी म्हणून मॉस्कोच्या नेतेमंडळींनी मीरवर कजाख कॉस्मोनेटसाठी एक स्पॉट देण्याचे ठरविले. सर्गेवला रिलिव्ह करण्यासाठी म्हणून अधिक अनुभवी कॉस्मोनटना पाठविण्याची योजना बनवण्यात आली. मात्र याचा परिणाम असा झाला की पुढील सूचना मिळेपर्यंत सर्गेवला अंतराळातच रहावं लागलं.
पाच महिन्यांचा कालावधी आता अनिश्चित काळात रुपांतर झाला होता. यात सर्गेवच्या आरोग्याला धोका होताच तरिही त्याला परतीचा रस्ता उरला नव्हता. दीर्घकालीन अंतराळ मोहिमांचे दुष्परिणाम आजच्या घडीलाही तितकेसे सुस्पष्ट नसले तरिही कॅन्सरचा धोका, मोतीबिंदू, नेझल कंजेशन, मसल ॲट्रोफ़ी, हाडांची झीज, संसर्ग आणि रोग प्रतिकारशक्तीचा र्हास या आजारांना सामोरं जावं लागण्याच्या शक्यता असतात. अंतराळप्रेमी सर्गेवलाही एका पॉईंटवर आल्यावर इतक्या दीर्घवास्तव्याची आपली शारीरिक आणि मानसिक तयारी असल्याविषयी शंका येऊ लागली.
पृथ्वीवर राजकारणाचं नाट्य रंगात आलं असतानाच सर्गेव हे जाणून घ्यायचा असफल प्रयत्न करत होता की या सगळ्या बदलत्या राजकारणाचा आणि एखाद्या अंतराळ मोहिमेचा कसा काही संबंध असू शकतो? राजकारणाचा परिणाम अंतराळ मोहिमेवर का व्हावा?
क्रिकलेव्ह आणि त्याची पत्नी एलिना नियमित संपर्कात होते मात्र कम्युनिस्ट मुद्रास्फ़ितीमुळे त्यांचं उत्पन्नही जेमतेम काही डॉलर्स होतं. आता क्रिकलेव्हला त्याची पत्नी आणि नऊ महिन्यांची मुलगी यांची काळजी वाटू लागली. एलिनानं कधीही त्याला घर आणि इतर टेन्शनचा पत्ता लागू दिला नाही कारण यामुळे त्याच्या मानसिक स्वास्थ्यावर परिणाम होऊ शकतो हे ती जाणत होती.
क्रिकलेव्हचा मूळ मुक्काम संपण्याच्या मार्गावर असतानाच तीन नव्या सदस्यांच्या चमू मीर चमुला येऊन मिळाला. मात्र यापैकी कोणालाही क्रिकलेव्हला पर्याय बनू शकेल असा कसलाही पूर्वानुभव नव्हता. एक आठवड्यानंतर ऑस्ट्रीयन फ़्रॅन्झ व्हेनबोक आर्टेबर्स्की आणि नवीन तीन सदस्यांना घेऊन पृथ्वीवर परतला. क्रिकलेव्हचा मुक्काम जितका लांबणार तितका रशियावरचा आर्थिक ताण वाढणार होता. आता ही आर्थिक अडचण सोडविण्याच्या चर्चा चालू झाल्या. चर्चांच्या नुसत्याच फ़ैरी झडल्या त्यातून निष्पन्न काहीच झालं नाही.
या दरम्यान थेट मीर विकण्यासंदर्भातही वृत्तं आली. इकडे अंतराळात आपत्कालीन सोय असणार्या सोयुज कॅप्सूलमधून क्रिकलेव्ह आणि त्याचा युक्रेनी साथिदार अलेक्झांडर सहज पृथ्वीवर परतू शकले असते मात्र याचा परिणाम असा झाला असता की, यामुळे मीर स्पेस स्टेशनचा अंतच झाला असता त्यामुळे हा शॉर्टकट माहिती असूनही हे दोघे तिथेच राहिले.
देशाच्या आर्थिक स्थितीची कल्पना आल्यावर क्रिकलेव्हनं अंतराळातून देशासाठी बलिदान देण्याची तयारीही दर्शवली.
अखेर अनेक प्रयत्नांती २५ मार्च १९९२ ला क्रिकलेव्ह कझाकस्तानच्या अर्कलीक शहराजवळ उतरला. क्रिकलेव्हनं साधारण ५००० वेळा पृथ्वीपरिक्रमा केली. अगणित सुर्योदय आणि सूर्यास्त पाहिले, आपल्या कारकिर्दीत त्यानं एकूण ८०३ दिवस ९ तास आणि ३९ मिनिटं इतका वेळ अंतराळात व्यतीत केला. यापैकी ४१ तास ८ मिनिटं इतका वेळ स्पेस वॉक केला.
अंतराळात सर्वाधिक काळ रहाणारा मनुष्य म्हणूनही त्याची नोंद केली गेली. मोहिमेवर जाण्यापूर्वी कोणालाही परिचित नसणारे सर्गेव क्रिकलेव्ह हे नाव नंतर रशियन हिरो म्हणून प्रसिध्द झालं.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक , युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.