आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब
रक्तदानाला आपल्याकडे जीवनदान समजले जाते. रक्तदान म्हणजे महादान. शरीरातील प्रत्येक पेशीपर्यंत प्राणवायू आणि पोषक तत्त्वे वाहून नेण्यासाठी शरीराला रक्ताची गरज असते. कधीकधी अचानक रक्तस्राव होतो. शस्त्रक्रिया, बाळंतपणातील अतिरक्तस्राव, अपघात अशा प्रसंगात बाहेरून रक्त देण्याची गरज निर्माण होते. रक्ताचा कर्करोग, सर्पदंशातील रक्तस्राव इत्यादी प्रसंगी रक्त द्यावे लागते. एखादा आटोक्यात न येणारा जंतुदोषही योग्य अयोग्य यांचा विचार करून रक्त दिल्यावर आटोक्यात येऊ शकतो. हिमोफिलिया व थॅलेसेमिया या आजारात वारंवार रक्त द्यावे लागते.
रक्तदान हे या दृष्टीने खरेच जीवदान आहे. रक्तदान करणारी व्यक्ती निरोगी असणे आवश्यक आहे. यासाठी रक्तद्रव्याचे प्रमाण निदान १० ग्रॅम पेक्षा जास्त असावे. तसेच त्या व्यक्तीला गेल्या सहा महिन्यांत कावीळ किंवा विषमज्वर असा आजार झालेला नसावा. तिला एड्स व सांसर्गिक आजार नाही याची खात्री करावी लागते. एकदा का ही व्यक्ती पात्र ठरली की अशा व्यक्तीचे सुमारे २५० मि.ली. रक्त काढून घेतले जाते. लगेच गरज नसेल तर ते ४ सेंटीग्रेड तपमानात थंड ठेवले जाते. गरज पडेल तेव्हा ते शरीराच्या तपमानाच्या जवळ आणून योग्य गटाच्या व्यक्तीला देण्यात येते.
अशावेळी रक्तदात्यांचे महत्त्व अधोरेखित होते. अनेकदा रुग्णाला रक्ताची आवश्यकता असताना त्यांच्या जवळच्या नातेवाईकांचे रक्त रक्तगट जुळत नसल्याने चालू शकत नाही. अशावेळी हे अनामिक दातेच प्राण वाचवतात. पण अजूनही आपल्याकडे एकंदरीत उदासीनता, गैरसमज, एड्ससारख्या अतिसंक्रमणशील विकाराचे संक्रमण होण्याची भीती यासारख्या कारणांमुळे रक्तदान करण्याचे प्रमाण एकंदर कमीच आहे.
वास्तविक, तज्ज्ञांच्या मते रक्तदान करण्याचे अनेक आरोग्यदायी फायदे आहेत. रक्तदान केल्यामुळे वजन नियंत्रणात राहते, हृदयाचे आरोग्य सुधारते, आणि एकंदरीतच रक्तदात्यांचे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य चांगले राहते.
रक्तदान करून रक्तदाता केवळ कुणा गरजूचे आयुष्य वाचवण्याचे महान कार्य करत नाही तर स्वतःच्या आरोग्यामध्येही सकारात्मक बदल घडवून आणतो. परंतु रक्तदानाच्या आरोग्यदायी फायद्यांबद्दल बरेच जण अनभिज्ञ आहेत. त्यामुळे रक्तदानाबाबत जागृती होणे गरजेचे आहे. १८ ते ६० वर्षे या वयोगटातील निरोगी व्यक्ती रक्तदान करू शकतात.
मात्र ऑस्ट्रेलियामधील जेम्स हॅरिसन नावाच्या माणसाने रक्तदानाचा एक अनोखा विक्रम केला आहे. त्याला परमेश्वरच मानले जाते. गेल्या ६० वर्षांपासून हे आजोबा रक्तदान करत आहेत आणि आत्तापर्यंत त्यांनी २४ लाख लहान मुलांचा जीव वाचवला आहे. त्यांना ‘अ मॅन विथ अ गोल्डन आर्म’ असेही म्हटले जाते. आजमितीस त्यांचे वय ८५ वर्षे आहे.
डॉक्टरांच्या म्हणण्यानुसार त्यांच्या रक्तामध्ये विशिष्ट प्रकारच्या अँटीबॉडीज आहेत. या अँटीबॉडीज किंवा प्रतिपिंडांचा वापर करून अँटी डी नावाचे ऱ्हीसस डिसीज या आजारावर प्रभावी असलेले इंजेक्शन तयार करतात. ऱ्हीसस डिसीज या आजारात गर्भवती स्त्रीच्या रक्तातील पेशी गर्भावस्थेतील बाळाच्या रक्तपेशींवर ह*ल्ला करतात. यामुळे या बाळाला ब्रेन डॅमेज किंवा थेट मृत्यूचा धोका निर्माण होतो. जेव्हा आईचा रक्तगट निगेटिव्ह आणि बाळाचा रक्तगट पॉझिटिव्ह असेल तेव्हा ही स्थिती उद्भवू शकते.
सामान्य लोकांच्या शरीरातील रक्तामध्ये या अँटीबॉडीज आढळत नाहीत. त्यामुळे जेम्स हरिसन यांचे रक्तही खास आहे. या अँटीबॉडीजमुळे या न जन्मलेल्या मुलांचे ब्रेन डॅमेज तसेच इतर घातक विकारांपासून संरक्षण होते. जर हॅरिसन यांनी रक्तदान केले नसते किंवा त्यांच्या रक्तात या प्रकारची प्रतिपिंडे नसती तर अनेक लहान मुले गर्भावस्थेतच मृत्युमुखी पडली असती. त्यांनी आत्तापर्यंत बाराशेपेक्षा अधिक वेळा रक्तदान केले आहे. आता मात्र वय जास्त असल्याने डॉक्टरांनी त्यांना रक्तदान करायला मनाई केली आहे. त्यामुळे ११ मे २०१८ रोजी त्यांनी केलेले रक्तदान त्यांच्या आयुष्यातील शेवटचे रक्तदान ठरले आहे. (ऑस्ट्रेलियात रक्तदान करण्यासाठीचे कमाल वय ८१ वर्षे आहे.)
हॅरिसन यांनी रक्तदान करायला कशी सुरुवात केली याचे मूळ त्यांच्या स्वतःच्या भूतकाळात दडलेले आहे. वयाच्या अवघ्या चौदाव्या वर्षी त्यांची छातीची शस्त्रक्रिया झाली. ही शस्त्रक्रिया मोठी होती. त्यावेळी रक्तदानामुळे त्यांचा जीव वाचला. त्याच वेळी त्यांनी स्वतः रक्तदान करण्याची प्रतिज्ञा केली.
काही वर्षांनंतर डॉक्टरांच्या असे लक्षात आले, की त्यांच्या रक्तात विशिष्ट प्रकारची प्रतिपिंडे म्हणजेच अँटीबॉडीज आहेत. या अँटीबॉडीजचा वापर करून अँटी डी इंजेक्शन्स तयार करता येऊ शकतात. हे समजल्यानंतर त्यांनी जास्तीत जास्त लोकांचा जीव वाचवण्यासाठी ब्लड प्लाझ्मा डोनेट करायला सुरुवात केली. त्यांच्या रक्तात ही प्रतिपिंडे कुठून आली याबद्दल डॉक्टरांनाही निश्चित माहिती नाही. पण एका अंदाजानुसार वयाच्या चौदाव्या वर्षी झालेल्या त्या शस्त्रक्रियेनंतर त्यांना जेव्हा रक्त देण्यात आले होते. त्यावेळी कदाचित या अँटीबॉडीजचा त्यांच्या शरीरात प्रवेश झाला असावा.
ऑस्ट्रेलियामध्ये अशा प्रकारच्या अँटीबॉडीज असलेली केवळ पन्नास माणसे आहेत. आजमितीला ऑस्ट्रेलियामधील १७ टक्क्यापेक्षा जास्त महिलांना अँटी डी इंजेक्शनचा लाभ होत आहे. हे अँटी डी इंजेक्शन व्हॅक्सिनप्रमाणे काम करते. खुद्द हॅरिसन यांच्या स्वतःच्याच मुलीलाही त्याचा फायदा झाला आहे. त्यामुळे त्यांचा दुसरा नातू निरोगी अवस्थेत जन्म घेऊ शकला.
मात्र १९६७ पर्यंत ऑस्ट्रेलियातील परिस्थिती वेगळी होती. दरवर्षी हजारो बालकांचा जन्माआधीच मृत्यू होत असे. यामागील निश्चित कारण डॉक्टरांनाही कळत नव्हते. ही परिस्थिती भयानक होती. स्त्रियांना अनेक गर्भपातांना सामोरे जावे लागत असे. मेंदूत व्यंग असलेली बालके जन्माला येत. या पार्श्वभूमीवर हॅरिसन यांचे योगदान महत्त्वाचे आहे. अँटीबॉडीज असलेला डोनर शोधणारा ऑस्ट्रेलिया हा पहिल्या काही देशांमधील एक आहे, आणि हीच बाब गौरवास्पद आहे.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.
