आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक , युट्युब
संपूर्ण विश्वामध्ये पृथ्वीवर मानवी जीवन टिकून राहणे हे एखाद्या चमत्कारापेक्षा कमी नाही. असंख्य उल्कापातांची शक्यता, सूर्याचे प्रचंड तापमान, स्पेसमधील रेडिएशन्स, वादळे या सर्व गोष्टी पृथ्वीवरील सजीवसृष्टीसाठी घातक ठरू शकतात. तरीही गेली हजारो वर्षे या पृथ्वीवर लाखो प्रकारचे सजीव राहत आहेत. पृथ्वीचे मॅग्नेटिक फिल्ड आणि ओझोनचा थर स्पेसमधील सर्व संकटांपासून आपले रक्षण करण्यास समर्थ असल्याने पृथ्वीवर सजीव सृष्टी अबाधित राहिली आहे.
असं असलं तरीही पृथ्वीच्या काही भागांवर अद्याप जीवनाची सुरुवात झालेली नाही. तुमच्या मनात कदाचित नाव आलं असेल ते अंटार्क्टिका खंडाचं. अंटार्क्टिका खंडात माणूस काही काळासाठी का होईना पण राहू शकतो. अंटार्क्टिका खंडात मानवाचं कायमस्वरूपी अस्तित्व नसलं तरी त्याठिकाणी अजिबातच जीवन नाही असे होत नाही. मानवाव्यतिरिक्त अंटार्क्टिका खंडात मासे, पेंग्विन्स अशा प्रकारचे जीव राहतात.
पण पृथ्वीवर एके ठिकाणी मात्र एकाही जीवाचं अस्तित्व नाही. कारण पृथ्वीचा तो भाग जीवनासाठी अतिशय प्रतिकूल आहे. पृथ्वीच्या भू-औष्णिक प्रदेशात पर्यावरणीय परिस्थिती गंभीर आहे की त्याठिकाणी कोणत्याही प्रकारचे जीवन टिकून राहू शकत नाही. याठिकाणचे वातावरण पृथ्वीच्या सर्वांत वाईट वातावरणांपैकी एक असून हा प्रदेश अत्यंत उष्ण, खारट आणि आम्लयुक्त (ऍसिडिक) आहे.
इथिओपियामधील ‘डनाकिल डिप्रेशन’ येथे असलेल्या ज्वालामुखीच्या विवराच्या बाजूने तलाव पसरलेले आहेत. याठिकाणी हिवाळ्यातही दिवसाचे तापमान ४५ अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त असते. ईशान्य इथिओपियामधील ‘डॅनाकिल डिप्रेशन’ हे समुद्रसपाटीपासून १०० मीटर खोलवर असलेले ठिकाण आहे. डॅनाकिल डिप्रेशन ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीच्या उत्तरेकडील टोकाला आहे. ‘रेड सी’पासून सुरु होणारे हे विस्तृत मैदान या प्रदेशातील नदी, नाले, इत्यादींतील पाण्याच्या बाष्पीभवनामुळे तयार झाले आहे.
सल्फरने तयार झालेले असंख्य झरे, ज्वालामुखी, ऍसिड किंवा तत्सम पदार्थानी भरलेले तलाव आणि विविध रंगांच्या मातीने तसेच क्षारांनी तयार झालेला भूभाग अशा कठीण पर्यावरणामध्ये एकही जीव असण्याची शक्यता नाही. त्या ठिकाणच्या जिवंत ज्वालामुखींमुळे पाण्याचे बाष्पीभवन होते किंवा असलेले पाणीसुद्धा प्रचंड तापते. या जिवंत ज्वालामुखींमुळेच भूगर्भागात असलेले सल्फर आणि लोह भूपृष्ठावर येतात आणि त्यांच्यावर नैसर्गिकरित्या रासायनिक प्रक्रिया होऊन पिवळे, हिरवे आणि नारंगी क्षार तसेच माती तयार होते.
डॅनकिलच्या प्रदेशात येणाऱ्या सर्व पाण्याचे काही वेळातच बाष्पीभवन होऊन जाते. त्यामुळेच या प्रदेशातून कोणतीही नदी अथवा पाण्याचा स्रोत निघत नाही. या प्रदेशात दहा लाख टनहून अधिक क्षार आहेत. काही हायपरॅसिड क्षारयुक्त तलावांची पीएच व्हॅल्यू निगेटिव्ह आहे. म्हणजेच या तलावांमध्ये ऍसिडशिवाय आणखी काहीही असू शकत नाही. कारण रसायनशास्त्राच्या प्रयोगशाळेत वापरल्या जाणाऱ्या हायड्रोक्लोरिक ऍसिडची पीएच व्हॅल्यू साधारण -१.०५ असते. सुमारे तितकीच पीएच व्हॅल्यू या क्षारयुक्त तलावांची देखील आहे.
एका संशोधनातून असा निष्कर्ष समोर आला: “मागील संशोधनाच्या तुलनेत मोठ्या संख्येने नमुन्यांची विश्लेषणे केल्यानंतर, आम्ही हे निश्चितपणे म्हणू शकतो की या उष्ण, हायपरसिड आणि क्षारयुक्त खोऱ्यांमध्ये सूक्ष्मजीव जीवसृष्टी नाही किंवा काळे आणि पिवळे तलाव म्हणून संबोधले जाणाऱ्या तलावांमध्ये मॅग्नेशियम-युक्त समृद्ध मीठ कोठेही नाही.” हा निष्कर्ष फ्रेंच नॅशनल सेंटर फॉर सायंटिफिक रिसर्चमधील जीवशास्त्रज्ञाने काढला आहे.
एका दुसऱ्या संशोधनानुसार, या वाळवंटात आणि भू-औष्णिक प्रदेशाच्या सभोवतालच्या क्षारयुक्त खोऱ्यांमध्ये अतिप्राचीन आणि अभिजात सूक्ष्मजीवांच्या रूपात जीवन अस्तित्वात आहे. हे जीव आर्किया गटातील हॅलोफाइल्स असू शकतात. कारण या जीवांना क्षारयुक्त वातावरण अनुकूल असते. याठिकाणी वाहणारे वारे आणि अभ्यासदौऱ्यासाठी किंवा पर्यटनासाठी येणारे लोक यांमुळे विविध प्रकारचे सूक्ष्मजंतू डनाकिल डिप्रेशन तलावांमध्ये पसरले जातात. पण असे जीव जास्त वेळ जिवंत राहू शकत नाहीत. हा निष्कर्ष अनेक प्रकारच्या चाचण्या केल्यानंतर काढण्यात आला आहे.
संभाव्य सूक्ष्मजीवांच्या बाबतीत आणखी माहिती हवी असल्यास पेशी शोधण्यासाठी सायटोमेट्री, क्षारयुक्त पाण्याचे रासायनिक विश्लेषण, तसेच एक्स-रे स्पेक्ट्रोस्कोपीसह इलेक्ट्रॉन मायक्रोस्कोपी इत्यादी गोष्टी करण्याची आवश्यकता असते. चाचण्यांमुळे शास्त्रज्ञांना सूक्ष्मजीवांच्या पेशी आणि याच सूक्ष्मजीवांच्या पेशींसारखेच सिलिकॉनयुक्त समृद्ध खनिज कण यांच्यात फरक करण्यात मदत झाली. कालांतराने या पेशी ‘फॉसिलाईझ्ड सेल्स’ किंवा ‘जीवाश्म पेशी’ म्हणून ओळखल्या जातील. याठिकाणी कोणत्याही प्रकारचे जीवन नसतानाही या पेशी क्षारयुक्त पाण्यात तयार होऊ शकतात.
अशा प्रकारच्या कठीण पर्यावरणातही जीवन असणे हा आपल्या सौर मालेत किंवा त्याही पलीकडे जीवन असेल याचा पुरावा म्हणून अनेक शास्त्रज्ञांनी वापरला आहे. तसेच द्रव पाण्याची उपस्थिती असूनही निर्जंतुक असणारी पृथ्वीवर डॅलोल खोऱ्यांसारखी अनेक ठिकाणे आहेत असेही या अभ्यासातून समोर आले आहे. हायड्रोजनच्या विघटनास हातभार लावणारे ‘कॅओट्रॉपिक मॅग्नेशियम साॅल्ट्स’सारखे रासायनिक अडथळे असल्याने या खोऱ्यांमध्ये इतर पृथ्वीसारखे जीवन शक्य नाही हे स्पष्ट होते.
डॅनकिल डिप्रेशनच्या आसपासच्या प्रदेशातील स्थानिक लोक मिठाची विक्री करून आपला उदरनिर्वाह चालवतात. गेल्या काही वर्षांत याठिकाणी पर्यटकांची आणि अभ्यासकांची ये-जा वाढली असल्याकारणाने पर्यटन-पुरक व्यवसायही याठिकाणी निर्माण होत आहेत.
पृथ्वी ही जीवन आणि उत्क्रांती दर्शवते आणि जीवनाशिवाय उत्क्रांती होऊ शकत नाही. त्यामुळे हे ठिकाण अविश्वसनीय वाटते.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक , युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.
