आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
आपल्या वैयक्तिक स्वार्थासाठी मुक्या जनावरांना वेठीस धरणारा माणूस हा तसा क्रू*र प्राणीच म्हणावा लागेल. आपल्या मनोरंजनासाठी सर्कशीत तो प्राण्यांना नाचवतो, प्राणिसंग्रहालयात कैद करून ठेवतो, त्यांच्या झुंजी लावतो, “पाळीव” अशा गोंडस नावाखाली पशुपक्ष्यांना पिंजऱ्यात कैद करतो, शास्त्रीय प्रयोगांसाठी आणि आपले दावे सिद्ध करण्यासाठी प्राण्यांचा वापर करतो, शिवाय शेतीची कामे ओझी उचलणे कष्टाची कामे करणे, चिकन-मटण बनवून खाण्यासाठी वापरतो, वाहतूक यासाठीही जनावरांनाच वेठीस धरले जाते.
मुकी जनावरे हे सर्व सहन करत त्या परिस्थितीला बहुधा शरण जातात. मात्र एखादा प्राणी जणू बंड करून उठतो. मनुष्य नामक प्राण्याचा मनोरंजनासाठी त्याच्या इशाऱ्यासरशी त्याला हवे तसे नाचणे तो नाकारतो. जमेल त्या मार्गाने आपला निषेध व्यक्त करत राहतो. पण ही स्वातंत्र्याची आस त्याला अजूनच संकटाच्या खाईत ढकलते. ताकदीने फार नसला तरी बुद्धीने मनुष्य तल्लख आहे. अशा प्राण्यांना वठणीवर आणण्याचे अनेक उपाय त्याच्याकडे असतात. अगदीच काही नाही जमले तर ठार मारण्याचा शेवटचा उपाय शिल्लक असतोच. अशाच एका हत्तीणीची ही गोष्ट आहे. टॉपसी नावाच्या या हत्तीणीचा अतिशय क्रू*र पद्धतीने मृत्यू घडवून आणण्यात आला. मात्र तिच्या मृत्यूला नक्की जबाबदार कोण याविषयी आजही मतमतांतरे आहेत.
टॉपसी ही मुळात एक आशियाई हत्तीणी होती. तिला फसवून, अक्षरशः चोरीच्या मार्गाने अमेरिकेमध्ये आणण्यात आले. त्यानंतर फोरपाह सर्कस नावाच्या सर्कशीत तिला इतर हत्तींच्या बरोबरीने सर्कशीतील विविध कसरती करण्यास भाग पाडले गेले. या सर्कशीचा मालक इतका बिलंदर की त्याने तिची जाहिरात अमेरिकेत जन्म झालेली पहिली हत्तीणी अशी केली.
सन १९०३ मध्ये टॉपसी हत्तीणीचा विजेच्या धक्क्याने मृत्यू झाला. अर्थातच हा विजेचा झटका नैसर्गिकरित्या बसलेला नव्हता तर विजेचा शॉक देऊन तिला ठा*र मारण्यात आले होते.
तर एका मतप्रवाहानुसार यामागचे कारण होते तथाकथित ‘वॉ*र ऑफ द करंट्स’. हे यु*द्ध प्रत्यक्षात निकोला टेसला आणि थॉमस एडिसन यांच्या दरम्यान सुरू असलेला संघर्ष होता. विजेच्या ट्रान्समिशन साठी एसी प्रणाली चांगली की डीसी प्रणाली चांगली हा या वादाचा मुख्य विषय होता. निरुपयोगी ठरलेल्या, उपद्रव देणाऱ्या प्राण्यांना ठा*र मारण्यासाठी त्यांना विजेचा शॉक देत असत. त्यासाठी एसी करंट जास्त योग्य की डीसी करंट याविषयी मतभिन्नता होती.
थॉमस एडिसनच्या मते एसी प्रणाली ही डीसी प्रणालीपेक्षा जास्त घातक होती. एसी करंटचा झटका प्राण्यांना दिल्यास त्याची तीव्रता अधिक जास्त असते हे आपले म्हणणे सिद्ध करताना त्याने अनेक प्राण्यांवर एसी प्रणालीचे प्रयोग केले होते. त्यांना विजेचे धक्के दिले होते. यातलाच एक बळी म्हणजे टॉपसी ही हत्तीणी होती. या सगळ्या इलेक्ट्रॉक्युशनच्या प्रयोगांचे एडिसनने चित्रीकरणही केले होते. त्यामुळे आजही अनेक जण टॉपसी हत्तीणीच्या मृत्यूसाठी एडिसनला जबाबदार धरतात.
मात्र काहीजणांच्या मते हे खरे नाही. त्यांच्या म्हणण्यानुसार टॉपसीच्या नशिबात असेही मरण लिहिलेलेच होते. एडिसनने दिलेला विजेचा झटका हे फक्त एक निमित्त झाले. मायकेल डेली नावाच्या लेखकाच्या मते टॉपसीचा बळी हा सर्कस मालकांच्या दरम्यान सुरू असलेल्या एलिफंट वॉरचा परिणाम होता. तसाही टॉपसीचा लौकिक पहिल्यापासून खराबच होता. तिने १९०२ मध्ये एका प्रेक्षकावर ह*ल्ला चढवून त्याला ठा*र मारले होते. खरेतर त्याच वेळी तिला मारून टाकले गेले असते. पण प्रत्यक्षात तिचा मृत्यू बराच नंतर झाला.
तोपर्यंत असे लक्षात आले होते की ती तिच्या प्रशिक्षकालाही आवरत नव्हती. हा दारुडा प्रशिक्षक तिला पिचफोर्कसारख्या साधनाच्या मदतीने नियंत्रणाखाली आणण्याचा प्रयत्न करत होता. पण ती त्याला बधत नव्हती.
डेलीच्या मते टॉपसी हत्तीणीचा मृत्यू झाला त्याच्या आधीच ‘वॉ*र ऑफ द करंट्स’ संपले होते. किंबहुना तोपर्यंत असेही सिद्ध झाले होते की एडिसनची डायरेक्ट करंट म्हणजेच डीसी प्रणाली प्राण्यांना ठा*र करण्यासाठी जास्त प्रभावी होती. त्यामुळे तिचे मरण हे अपघाती मरण म्हणता येईल.
वास्तविक आधी टॉपसीला गळफास देऊन ठा*र मारण्याचा बेत होता. परंतु ‘सोसायटी फॉर द प्रिव्हेन्शन ऑफ क्रू*एल्टी टु ॲनिमल्स’ या संस्थेने अशाप्रकारे ठा*र मारण्यास हरकत घेतली. त्यांच्या मते ही पद्धत क्रू*र होती आणि प्राण्यांना मारण्यासाठी मरताना कमीत कमी त्रास होईल अशी पद्धत शोधणे गरजेचे होते. याआधी प्राण्यांना एसी करंटचा शॉक देत असत. ही माहिती मिळाल्यानंतर विजेचा झटका देऊन ठा*र मारणे हा टॉपसीसाठी काहीसा सौम्य उपाय ठरेल असे ठरवण्यात आले.
याआधी ‘वॉ*र ऑफ द करंट्स’च्या दरम्यान एडिसन आणि त्याच्या अनुयायांनी डीसी करंटपेक्षा एसी करंट जास्त घातक आहे हे सिद्ध करण्यासाठी कुत्री, गाय-वासरे, घोडे अशा अनेक प्राण्यांना विजेचे झटके दिले होते. परंतु आतापर्यंत कोणीही हत्तीला विजेचा झटका दिला नव्हता. त्यामुळे टॉपसीसाठी त्यांनी विजेच्या झटक्याबरोबरच विष देणे आणि तिला गुदमरवणे या उपायांचा अवलंब करण्याचे ठरवले. टॉपसीला पोटॅशियम सायनाइडचा अंश मिसळलेली गाजरे खायला दिली गेली. त्याचबरोबर तिच्या पायांमध्ये तांब्याच्या सॅंडल्स घालण्यात आल्या ज्याद्वारे तिला विजेचा झटका देता येईल.
एक मात्र होते, या प्रयोगादरम्यान एडिसनचे नाव कुठेही आले नाही किंवा त्यावेळी तो तिथे उपस्थित असल्याचे कोणत्याही वर्तमानपत्राने सांगितले नाही. मात्र त्याचबरोबर अशा प्रकारे एखाद्या मुक्या जनावराचा मृत्यू होत असताना त्याचे चित्रीकरण करणे हेही संवेदनशीलतेला हरताळ फासणारे होते. त्यामुळे टॉपसीच्या मरणासाठी काही जण एडिसनला जबाबदार धरतात, तर काही जणांच्या मते एडिसनला प्रत्यक्ष कारण मानता येऊ शकत नाही.
काहीही असले तरी हा व्हिडिओ म्हणजे एडिसनच्या दृष्टीने जमिनीवरील सगळ्यात मोठ्या प्राण्यावर विद्युतप्रवाहाचा किती घातक परिणाम होऊ शकतो हे दाखवून देण्याची सुवर्णसंधी होती. टॉपसीच्या दृष्टीने मात्र तिला आयुष्यातील मोठा काळ बंदिवासात ठेवणाऱ्या सर्कस मालकाचे, तिच्यावर अ*त्या*चार करत तिला नियंत्रणाखाली आणू पाहणाऱ्या प्रशिक्षकाचे, आणि तिला क्रू*रपणे विजेचा झटका देऊन ठा*र मारणाऱ्या एडिसनचे पाप एकाच प्रतीचे होते.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.