आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
दोन वर्षांपूर्वीच मानवाप्रमाणे केळीलाही साथीच्या रोगाचा सामना करावा लागला. सुरुवातीला ही स्थानिक समस्या असल्यासारखी दिसते, परंतु संपूर्ण जगाला वेठीस धरण्यासाठी ही समस्या, भौगोलिक सीमा आणि महासागर देखील ओलांडते. तर आज आपण “फुसेरीयम विल्ट ट्रॉपिकल रेस 4″/ TR4 या बुरशीविषयी जाणून घेणार आहोत आणि ही TR4 बुरशी केळीच्या पिकाचे कसे नुकसान करते हे देखील समजून घेणार आहोत.
आज या TR4 बुरशीमुळे कॅव्हेंडिश ही केळीची प्रजाती नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहे. जर TR4मुळे होणारा संसर्ग वेळेत थांबवला गेला नाही तर जगातील २५ अब्ज डॉलर्सचा केळी उद्योग नष्ट होण्याची शक्यता होती.
केळी हे सर्वात जास्त खाल्ले जाणारे फळ आहे आणि आतंरराष्ट्रीय बाजारात विकली जाणारी ९९% केळी ही कॅव्हेंडिश प्रजातीची आहेत. १९९० च्या दशकाच्या सुरुवातीला, मलेशिया आणि इंडोनेशिया देशातील शेतकऱ्यांना हे दिसले की त्यांची कॅव्हेंडिश केळीची लागवड ही अज्ञात रोग जनकांमुळे मरत आहे आणि हा रोग आश्चर्यकारक वेगाने इतर केळी लागवडींमध्ये पसरतो आहे. ही साथ पसरायला सुरुवात झाली की केळीच्या झाडांची पाने कोमेजून पिवळी पडतात.
एका वर्षात हा रोग सगळीकडे पसरतो आणि त्यामुळे सर्व केळीची लागवड नष्ट होते. TR4 ही जमिनीत राहणारी बुरशी आहे जी अनेक दशके जमिनीत टिकून राहते आणि या बुरशीवर कीटकनाशकांची फवारणी करून देखील काही उपयोग होत नाही.
चीन, ऑस्ट्रेलिया, फिलिपिन्स, तुर्की, या देशात TR4 बुरशीचा वेगवान प्रसार झाला. २०१३ साली, मोझांबिकमधील एका शेतात TR4 बुरशीचे अंश सापडले. २०१९ साली, TR4 बुरशी कोलंबियामध्ये पोचली आणि तिथल्या केळी लागवडींचे नुकसान केले, हे नुकसान इतकं प्रचंड होते की तिथल्या सरकारला TR4 बुरशीची समस्या हाताळण्यासाठी फायटो सॅनिटरी इमर्जन्सी घोषित करावी लागली.
कॅव्हेंडिश प्रजातींची केळी TR4 बुरशीचा प्रतिकार करू शकत नाही, आणि TR4 बुरशीचा प्रसार रोखण्यासाठी शेतकऱ्यांकडे कोणतेही उपचार उपलब्ध नाहीत. जेव्हा TR4 बुरशीचा केळीच्या लागवडीत पसरते त्यावेळी TR4 बुरशीला रोखण्यासाठी कोणताही उपाय नसल्याने शेतकऱ्यांना ती जमीन सोडून दुसरीकडे केळीची लागवड करावी लागते.
बुरशीला रोखता आले नाही म्हणून जमीन सोडावी लागली हे काही पहिल्यांदा झाले नाही, विसाव्या शतकाच्या मध्यात TR1 बुरशीने अशाच पद्धतीने केळींच्या लागवडींचे नुकसान केले होते. त्यावेळी TR1 बुरशीचा प्रसारही झपाट्याने झाला, हा प्रसार रोखता येत नाही हे पाहून शेतकऱ्यांनी अखेर कॅव्हेंडिश केळींची लागवड करायला सुरुवात केली.
आज जगात १००० पेक्षा जास्त केळींच्या प्रजातींची लागवड केली जाते. परंतु या सर्व प्रजातींचा खप हा फक्त स्थानिक बाजारपेठे पुरता मर्यादित असतो. पण आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत फक्त कॅव्हेंडिश केळींची विक्री होते.
आता फक्त कॅव्हेंडिश केळींचाच खप का होतो बाकीच्या प्रजातींचा का होत नाही हे समजून घ्यायचे असेल तर आपल्याला केळी लागवडीचा इतिहास समजून घ्यावा लागेल. ७००० वर्षांपासून माणूस केळींची लागवड करतो आहे. शेतकऱ्यांनी मुसा अक्युमिनाटा आणि मुसा बालबीसियाना यासारख्या वन्य केळीच्या प्रजातींचे आंतरप्रजनन केले.
केळीच्या प्रजातींचे आंतरप्रजनन केल्यामुळे बियाविरहीत केळ्यांचे घड तयार झाले व त्यांना भरपूर मागणी मिळाली. ही नवीन प्रजातींची केळी बियाविरहीत असल्याने, यांची लागवड करण्यासाठी अस्तित्वात असलेल्या केळींच्या नमुन्यातील कलम घेऊन ती उगवता येऊ शकतात, या प्रक्रियेला वनस्पतीजन्य प्रजनन असे म्हणतात.
वनस्पतीजन्य प्रजनन प्रक्रिया वापरून एका झाडापासून हजार झाडे निर्माण करता येतात. आज ज्याला आपण कॅव्हेंडिश केळी म्हणून ओळखतो त्याचा उगम हा दक्षिण चीनमध्ये झाला. व्यापाऱ्यांमार्फत हे कॅव्हेंडिश केळीचे झाड हे मॉरिशसला आणण्यात आले.
१८१४ साली ब्रिटनने मॉरिशसवर आपला ताबा मिळवला आणि तिथून कॅव्हेंडिश केळीचे झाड हे ब्रिटनला पाठवून दिले. डेव्हनशायरचा सहावा ड्युक विलियम कॅव्हेंडिश याने १८३४ मध्ये इंग्लंडमधील ग्रीनहाऊसमध्ये हे मॉरिशसवरून आणलेले केळीचे झाड वाढवले आणि त्यामुळे ड्युकच्या सन्मानार्थ या केळीचा झाडाला कॅव्हेंडिश हे नाव दिले गेले.
जेव्हा पिकांवर रोगाचा प्रादुर्भाव होतो त्यावेळी काही पिकांमध्ये नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती उत्पन्न होते. ज्या प्रजातींमध्ये नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती जास्त असते अशा प्रजातींचे अन्य प्रजातींबरोबर प्रजनन केले जाते आणि नवीन प्रजाती तयार केल्या जातात. पण कॅव्हेंडिश प्रजातीचे इतर अन्य प्रजातींसोबत प्रजनन होऊ शकत नाही कारण कॅव्हेंडिश प्रजातीचा निर्माण हा वनस्पतीजन्य प्रजनन क्रियेने होतो. त्यामुळे भविष्यात TR4 बुरशीला प्रतिकार करणारी प्रजाती जरी निर्माण झाली तरीही तिचे कॅव्हेंडिश प्रजातीसोबत प्रजनन होऊ शकत नाही.
फेब्रुवारी २०२४ मध्ये या बुरशीवर कायमचा उपचार शोधण्यात आला आणि शास्त्रज्ञांनी या उपायाला संमती देऊन नवीन रोगप्रतिकारक केळींची प्रजाती खाण्यायोग्य ठरवली आहे. ऑस्ट्रेलियातील क्वीन्सलँड युनिव्हर्सिटी ऑफ टेक्नॉलॉजी येथे कार्यरत असलेल्या जेम्स डेल यांच्या नेतृत्वाखालील टीमने जंगली केळीचे जीन्स एकत्र करून QCAV-4 नावाचा केळीचा रोग-प्रतिरोधक प्रकार तयार केला. ऑस्ट्रेलियामध्ये, ऑस्ट्रेलियात विविध उपाययोजनांद्वारे या बुरशीचा प्रादुर्भाव कमी करण्यात सरकार आणि शेतकरी वर्गाला यश आले असून काही प्रमाणात अजूनही प्रादुर्भाव जाणवत आहे. त्यामुळे सध्यातरी, QCAV-4 केळीची आवक मोठ्या प्रमाणावर वाढण्याची योजना नाही.
ऑस्ट्रेलियात जरी या केळीची आवक होत नसली तरी TR4 बुरशीची समस्या ज्या देशांमध्ये जास्त आहे तेथे या जेनेटिकली मॉडिफाइड केळीचे उत्पादन घेतले जाऊ शकते. डेलच्या टीमने आता QCAV-4 केळीला ब्लॅक सिगाटोका नावाच्या दुसऱ्या मोठ्या बुरशीजन्य रोगाला प्रतिरोधक बनवण्यासाठी CRISPR जनुक संपादनाचा वापर करण्याची योजना आखली आहे. म्हणजेच आता केळीचे पीक जास्तीत जास्त रोगप्रतिकारक बनवण्यावर त्यांचा कल आहे.
जेनेटिकली मॉडिफाइड पिकांना आजही अनेक देशांत मान्यता नसली तरी येत्या काळात त्यांची मोठ्या प्रमाणात गरज भासणार आहे हे नक्की.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.
