आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
मार्च महिन्याच्या सुरुवातीला चंद्रावर आदळण्याची शक्यता आहे. पण, चंद्रावर आदळण्याची शक्यता असणारा अंतराळ यानाचा तुकडा इलॉन मस्कच्या ‘स्पेसेक्स फाल्कन’ प्रकल्पातील यानाचा नाही तर चीनच्या चंद्र मोहिमेसाठी रवाना करण्यात आलेल्या अंतराळ यानाचा असल्याचे स्पष्टीकरण खगोलशाश्त्रज्ञांनी दिले आहे. हा तुकडा ४ मार्च रोजी चंद्राला धडकण्याची शक्यता खगोलशास्त्रज्ञांनी व्यक्त केली आहे. या धडकेमुळे चंद्रावरील पर्यावरणात फारसा फरक पडणार नसल्याचेही शास्त्रज्ञांनी सांगितले आहे. मात्र, या संभाव्य धडकेमुळे अंतराळ यानांच्या सुरक्षिततेसाठी अंतराळाची स्वच्छता आणि अंतराळात भरकटलेल्या वस्तूंचा शोध हे मुद्दे ऐरणीवर आले असून भावी काळात खगोल संशोधन संस्थांकडून त्या बाबत ठोस पावले उचलली जाण्याची अपेक्षा व्यक्त करण्यात येत आहे.
खगोलीय घडामोडींवर सातत्याने नजर ठेऊन असणारी संगणक प्रणाली विकसित करणारे स्वतंत्र खगोल संशोधक बिल ग्रे यांनी सर्वप्रथम अंतराळ यानाचा भरकटलेला तुकडा शोधून काढून तो चंद्रावर आदळण्याची शक्यता व्यक्त केली होती. त्यांनी सुरुवातीला अंतराळ यानाचा हा तुकडा सन २०१५ मध्ये सुरू करण्यात आलेल्या स्पेसेक्स फाल्कन प्रकल्पाच्या दुसऱ्या टप्प्यातील यानाचा असल्याचा अंदाज वर्तवला होता. अमेरिकेची ‘डीप स्पेस क्लायमेट ऑब्झर्व्हेटरी’ला (DSCOVR) अवकाशात पोहोचविण्यासाठी हा प्रकल्प राबविण्यात आला.
चंद्राकडे मार्गक्रमण करणाऱ्या या तुकड्याचे संशोधकांनी ‘WE0913A’ असे नामकरण केले आहे. हा यानाचा तुकडा ”डिस्कव्हर’च्या प्रक्षेपणानंतर दोन दिवसांनी चंद्राच्या दिशेने गेल्याचे आढळून आले. त्यामुळे हा तुकडा याच यानातील असल्याची शक्यता ग्रे यांनी व्यक्त केली आणि अन्य शास्त्रज्ञांनी त्याला दुजोराही दिला. मात्र, ग्रे यांनी ‘नॅशनल एरोनॉटिक्स अँड स्पेस ऍडमिनिस्ट्रेशन’च्या (नासा) ‘जेट प्रोपल्शन लॅबोरेटरीचे (जेपीएल) जॉन जोर्जिनी यांच्याशी संवाद साधल्यानंतर या तुकड्याबद्दल झालेली समजूत चुकीची असल्याचे निष्पन्न झाले. ही लॅब ‘डिस्कव्हर’सह बहुतेक सर्व सक्रिय अवकाशयानांचा काळजीपूर्वक मागोवा ठेवते.
‘डिस्कव्हर’ अंतराळ यान आपल्या मार्गावर चंद्राच्या अगदी जवळ गेले नसतानाही हा तुकडा मात्र तुलनेने चंद्राच्या अधिक नजीक असल्याचे त्याच्या आकारावरून दिसून आले. जॉन यांनी ‘जेपीएल’च्या ‘होरायझन्स’ प्रणालीद्वारे ही बाब निदर्शनास आणून दिली. चंद्राकडे सरकलेला यानाचा तुकडा अपेक्षेपेक्षा बऱ्याच मोठ्या आकाराचा दिसल्याने तो ‘डिस्कव्हर’चा असल्याचा निष्कर्ष संशयास्पद असल्याचे आमच्या लक्षात आले, असे ग्रे सांगतात.
नासाच्या जेट प्रोपल्शन लॅबोरेटरीच्या सेंटर फॉर निअर-अर्थ ऑब्जेक्ट स्टडीजच्या नेतृत्वाखालील विश्लेषणावरून असे दिसून आले आहे की, ४ मार्च रोजी चंद्राला धडकण्याची शक्यता असलेला यानाचा तुकडा सन २०१४ मध्ये चीनकडून सुरू करण्यात आलेल्या ‘चाँग ई 5-टी1’ या ‘बूस्टर’ यानाचा असावा.
यानाचा हा तुकडा ४ मार्च रोजी सकाळी ७ वाजून २६ मिनिटांनी चंद्रावर आदळणे अपेक्षित आहे. तथापि, त्याचा प्रभाव चंद्राच्या पृथ्वीपासून दूर असलेल्या भागावर पडेल. ही धडक पृथ्वीवरून दिसणार नाही, असे खगोलशाश्त्रज्ञांनी नमूद केले आहे. चंद्राशी टक्कर झाल्यावर यानाच्या तुकड्याचे आणखी लहान लहान तुकडे होतील आणि चंद्राच्या पृष्ठभागावर १० ते २० मीटर (३२.८ फूट ते ६५..६ फूट) आकाराचा एक खड्डा तयार होईल, असा संशोधकांचा अंदाज आहे.
हार्वर्डच्या ‘द सेंटर फॉर ऍस्ट्रोफिजिक्स’चे खगोलशास्त्रज्ञ जोनाथन मॅकडोवेल यांनी स्पष्ट केले की, अंतराळ कक्षामध्ये असलेल्या अज्ञात वस्तू ओळखणे आणि त्या कोणत्या प्रकल्पाशी अथवा यांनाशी संबंधित आहेत याचा मागोवा घेणे ही खूप कठीण बाब आहे. मात्र, ग्रे यांचा पहिला अंदाज चुकीचा असला तरी चंद्राला धडकणारा यानाचा तुकडा चिनी अंतराळ यानाचा असण्याचा दुसरा अंदाज बरोबर असण्याची शक्यता आहे, असेही मॅकडोवल्स यांनी सांगितले आहे. ही शक्यता ८० ते ९० टक्के बरोबर असू शकते, असे ते म्हणतात.
त्याच प्रमाणे मॅकडॉवेल यांनी अंतराळातील अशा अज्ञात तुकड्यांचे अधिक बारकाईने निरीक्षण करण्याची आवश्यकता अधोरेखित केली. यानाच्या तुकड्याची ओळख पटविण्यात झालेल्या गोंधळामुळे नासा आणि इतर अधिकृत खगोल संशोधन संस्थांनी खाजगी व्यक्ती आणि शैक्षणिक संस्था यांच्या मर्यादित संसाधनांवर अवलंबून न राहता अधिक काटेकोर संशोधनाची साधने विकसित करणे आणि त्याचा प्रभावी वापर करून अवकाशातील वस्तूंचा मागोवा घेणे आवश्यक आहे, असेही ते म्हणाले.
यानाच्या या तुकड्यासारख्या सुमारे ३० ते ५० वस्तू वर्षानुवर्षे अंतराळात हरवल्या किंवा भरकटल्या आहेत. मात्र, कोणत्याही अंतराळ संशोधन संस्थांनी या वस्तूंचा मागोवा घेण्याचा प्रयत्न केलेला नाही, असेही त्यांनी निदर्शनास आणून दिले. पृथ्वीच्या कक्षेपासून नजीकच्या अंतरावर (LEO) असलेल्या अंतराळात असणाऱ्या वस्तू शोधून काढणे तुलनेने सुलभ ठरते. मात्र, अंतराळात दूरवर गायब झालेल्या वस्तू शोधणे कठीण असले तरीही ते आवश्यक आहे. अशा वस्तू इतर अंतराळ यानासाठी धोकादायक ठरू शकतात, याकडे मॅकडोवेल्स यांनी लक्ष वेधले.
या तुकड्याचा प्रथम शोध घेणारे संशोधक ग्रे यांनी देखील मॅकडोवेल्स यांच्या विधानाला दुजोरा दिला. भविष्यात या प्रकारच्या कक्षेत इतरही अंतराळ याने जाणार आहेत, त्यांच्या सुरक्षेसाठी अंतराळ ‘स्वच्छ’ ठेवण्याच्या दृष्टीने काही विचार आणि ठोस कृती करण्याची आवश्यकता आहे, असे ते म्हणतात. त्या दृष्टीने सर्वात पहिले पाऊल म्हणून अंतराळ याने प्रक्षेपित करणाऱ्या सरकारी आणि खाजगी संस्थांनी अंतराळातील आपल्या यानाचे मार्ग आणि या यानांनी जमा केलेली अंतराळासंबंधीची माहिती (ऑर्बिटल डेटा) त्वरित सार्वजनिकरित्या उपलब्ध करून देणे आवश्यक आहे, अशी अपेक्षा त्यांनी व्यक्त केली.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.
