आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
समाजात शांतता आणि सुव्यवस्था राखण्यासाठी काही नीती-नियम आणि न्याय व्यवस्थेची गरज असते. आजच्या काळात प्रत्येक देशाने आपापली स्वतंत्र न्याय प्रणाली विकसित केली आहे. यामागे एकच उद्देश आहे की समाजात अराजकता न माजता प्रत्येकालाच सुरक्षित आयुष्य जगता यावे, कोणाच्याच मुलभूत अधिकारांवर गदा येता कामा नये. जगातील अतिप्राचीन संस्कृतीतही अशी कायदेव्यवस्था अस्तित्वात होती. ज्यात त्या काळातील समाज रचनेनुसार कायदे बनवण्यात आले होते.
युफ्रेटस नदीच्या काठावर चार हजार वर्षांपूर्वी बाबिलोन नावाचे राज्य अस्तित्वात होते. प्राचीन मेसोपोटेमिया संस्कृतीतील हे साम्राज्य आजच्या इराक परिसरात अस्तित्वात होते.
हम्मुराबी या राजाच्या काळात बाबिलोन संस्कृतीची भरभराट झाली. पण हम्मुराबीच्या मृत्युनंतर मात्र या साम्राज्याचा विनाश होत गेला.
हम्मुराबीने इसपू १७९२ ते १७५० या काळात बाबिलोनवर राज्य केले. त्याच्या काळात बाबिलोन एक समृद्ध शहर म्हणून नावारूपास आले होते. त्याने बाबिलोनच्या आजूबाजूचा प्रदेश जिंकून दक्षिण आणि मध्य मेसोपोटेमियादेखील आपल्या अखत्यारीत आणले. त्याने जगातील पहिला अत्यंत जटील आणि लिखित कायदा अस्तित्वात आणला. ज्याला ‘दि कोड ऑफ हम्मुराबी’ म्हटले जात असे.
असिरिया, लारसा, एशुना, मारी या राज्यांवर विजय मिळवल्यानंतर राजा हम्मुराबीला आपल्या राज्याचा कारभार सुरळीतपणे चालवा यासाठी काही नियम आणि कायदे बनवण्याची गरज असल्याची जाणीव झाली. तो आता एका स्थिर राज्यकारभाराच्या दिशेने वाटचाल करत होता. त्याने आपल्या राज्यात मार्दुक देवतेचे भव्य मंदिर बांधले. यानंतर त्याने कायदे निर्माण करण्याचे काम हाती घेतले.
त्याने निर्माण केलेल्या या संहितेत व्यापार आणि वाणिज्य, कर प्रणाली, तसेच न्यायव्यवस्थेशी संबधित २८२ नियमांचा अंतर्भाव करण्यात आला होता. हे सगळे नियम एका मोठ्या दगडावर कोरून ठेवण्यात आले होते.
हम्मुराबीने हे कायदे बनवताना समाजातील वरिष्ठ वर्ग, स्वतंत्र वर्ग आणि गुलाम अशा तीन वर्गांचा विचार करून या कायद्यांची रचना केली होती. हे कायदे मोडणाऱ्यांसाठी कडक शिक्षेची तरतूद करण्यात आली होती. कायद्याचे उल्लंघन करणाऱ्यांसाठी जीभ, हात, स्तन, डोळे आणि कान छाटण्याची शिक्षा दिली जात होती. एकीकडे या कायद्यात अशा कठोर आणि निर्दयी शिक्षांची तरतूद केलेली असतानाच दुसरीकडे न्यायव्यवस्थेकडे लोक सकारात्मक दृष्टीने पाहतील अशाही काही तरतुदी करण्यात आल्या होत्या. उदा. या तिन्ही वर्गांसाठी वैद्यकीय शुल्कही वेगवेगळे होते. यासाठी वरिष्ठांना १० चांदीची नाणी, स्वतंत्र वर्गातील लोकांसाठी ५ आणि गुलामांसाठी २ चांदीची नाणी असे शुल्क आकारले जात होते. चोरीच्या गुन्ह्यासाठी चोरलेल्या रकमेच्या ३० पट रक्कम दंड म्हणून वसूल करण्याची शिक्षा दिली जात असे.
यात काही नियम हे वैद्यांसाठी देखील होते. जर वैद्याच्या चुकीमुळे एखाद्या वरिष्ठ वर्गातील व्यक्तीच्या जीवावर बेतले तर त्याचे दोन्ही हात छाटले जात. एखाद्या गुलामाचा जर यामध्ये मृत्यू झाला तर वैद्याकडून विशिष्ठ रक्कम वसूल केली जात असे आणि ती मृत व्यक्तीच्या नातलगांना दिली जात असे.
या कायद्यानुसार जोपर्यंत आरोपीवरील गुन्हा सिद्ध होत नाही तोपर्यंत त्याला दोषी मानले जात नव्हते. सामाजिक रूढी आणि परंपरा विषयीदेखील यामध्ये काही नियम बनवले होते.
हे कायदे आणि नियम एका अंगठ्याच्या आकाराच्या दगडावर कोरून तो दगड शहराच्या मध्यभागी उभारण्यात आला होता. या शिलालेखावरील अडीच फुट भागावर बाबिलोनिया देवी हातात छडी घेऊन उभी असल्याचे चित्रही कोरण्यात आले आहे. हे चित्र म्हणजे बाबिलोनच्या कायद्याचे प्रतिक मानले जाते. तर उर्वरित ७ फुट ५ इंच भागात हे कायदे कोरण्यात आले आहेत.
हम्मुराबीची सत्ता होती तोपर्यंत हा शिलालेख सुरक्षित होता. पण त्याची सत्ता गेल्यावर ही शीला बाबिलोनमधून गायब झाली होती. या शिलालेखावर छुप्या खाजान्याचा नकाशा दिला असल्याचा चुकीचा ग्रह करून घेऊन काही चोरांनी हा शिलालेखच चोरला होता.
१९०१ मध्ये सूसाची राजधानी एलामिटचे उत्खनन केले जात असताना फ्रान्सचे इंजिनियर जॅक्युस दि मार्गन यांना हा शिलालेख सापडला, पण तेव्हा या शिलालेखाचे तीन तुकडे झाले होते.
१२ व्या शतकात एलामिट राजा शुतरूक याने हा शिलालेख सूसाला नेला होता असेही म्हटले जाते. १९०१ मध्ये हा शिलालेख सापडल्यानंतर तो पॅरीसला नेण्यात आला आणि तिथे या शीलालेखावरील सांकेतिक भाषेचा अर्थ लावण्याचा प्रयत्न करण्यात आला.
सुमारे एक वर्षानंतर हा शिलालेख म्हणजे कोड ऑफ हम्मुराबी असल्याचे समजले. त्यानंतर याला जगातील पहिली कायदा संहिता घोषित करण्यात आले.
कोड ऑफ हम्मुराबी व्यतिरिक्त मेसोपोटेमियातील कायदे विषयक आणखीही काही शिलालेख उत्खननात सापडले होते. यामध्ये लिपीत इश्तार आणि ऊर नमू यांचाही समावेश आहे. या दोन्ही संहिता देखील बऱ्याच जुन्या असल्याचे मानले जाते मात्र, ‘दि कोड ऑफ हम्मुराबी’ हा सर्वात जुना लिखीत कायदा असल्याचे मानले जाते.
राजा हम्मुराबीने हा त्याच्या बाबिलोनचा सहावा राजा होता. हम्मुराबी अमोराईत वंशाशी संबधित होता. हा वंश म्हणजे सिरियातील एक भिक्षुकी जमात होती. हम्मुराबी या शब्दाचे दोन अर्थ होतात. अमोरीट भाषेत याचा अर्थ होतो कुटुंब, आर अक्केबियन भाषेत याचा अर्थ होतो, ‘महान.’ बेबिलोन साम्राज्याची राजभाषा अक्केबियनच होती.
हम्मुराबीचे हे कायदे म्हणजे न्याय व्यवस्थेचा पहिला नमुना मानला जातो. हम्मुराबीनेच पहिल्यांदा कायदा आणि सुव्यवस्थेचा ढाचा जगाला दिला असेही म्हटले जाते. म्हणूनच आजच्या काळातही ‘दि कोड ऑफ हम्मुराबी’ला विशेष महत्त्व आहे. कारण या संहितेनेच सामाजिक नीती-नियमांचा आणि न्यायव्यवस्थेचा पाया रचला. यासाठी तर राजा हम्मुराबीचे आभार मानले पाहिजेत!
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.
