या कारणामुळे उभारण्यात आली होती जगातील पहिली रक्तपेढी !

आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब

आज जागतिक रक्तदाता दिवस. वेगवेगळ्या संस्था रक्तदानाचं महत्त्व लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी सतत कार्यरत असतात. आज लोकही स्वयंस्फूर्तीने रक्तदान करताना दिसून येतात.

पण रक्तदानाची सुरुवात नेमकी कशी झाली? हेच जाणून घेण्यासाठी आम्ही हा लेख तुमच्यासाठी घेऊन आलो आहोत.

ब्लड ट्रान्सफ्युजनची सुरुवात सोळाव्या शतकात झाल्याचे मानले जाते. १६२८ साली पहिल्यांदा विल्यम हार्वे याने  ब्लड ट्रान्सफ्युजनबद्दल माहिती लोकांसमोर आणली. त्यानंतर १६६९ दरम्यान ख्रिस्तोफर रेन याने सिरिंजचा शोध लावला. याच सिरींजचा वापर करून इंग्लंड आणि फ्रान्समधील शास्त्रज्ञांनी जनावरांमध्ये ब्लड ट्रान्सफ्युजनची चाचणी केली.

सगळ्यात आधी रिचर्ड लोवर या इंग्लंडच्या डॉक्टरने १६६६ साली पहिल्यांदा एका प्राण्याचं रक्त दुसऱ्या प्राण्याच्या शरीरात ट्रान्स्फर केलं होतं.

ब्लड ट्रान्सफ्युजनचा प्राण्यांवरील हा प्रयोग यशस्वी झाला म्हणून १६६७ पासून माणसांत ब्लड ट्रान्सफ्युजन करण्याला सुरुवात झाली. जीन बॅप्टीस्ट डेनिस यांनी पहिल्यांदा माणसांमध्ये ब्लड ट्रान्सफ्युजन केले होते. झालं असं की त्यांच्याकडे दोन रुग्ण आले होते, एक पंधरा वर्षाचा मुलगा आणि दुसरा एक मजूर.  दोघांनाही रक्ताची खूप गरज होती. त्यांना रक्त पुरवणे एक अवघड काम होते. पण डेनिस यांनी ते काम यशस्वी करण्याचे ठरवले होते.

जीन यांनी एका मेंढीचे रक्त काढले आणि ते या दोन्ही रुग्णांना पुरवले. अशाप्रकारे जगातील पहिला ब्लड ट्रान्सफ्युजनचा हा प्रयोग यशस्वी झाला.

जीनच्या या यशस्वी प्रयोगानंतर अनेक संशोधकांनी माणसासाठी मेंढीचा रक्ताचा वापर केला. हा प्रयोग बऱ्याच लोकांमध्ये यशस्वी झाला होता. पण काही लोकांना मात्र मेंढीचे रक्त मानवले नाही. शिवाय मेंढीचे रक्त माणसाच्या रक्तापेक्षा वेगळे असते, त्यामुळे या ब्लड ट्रान्सफ्युजनचे अनेक दुष्परिणाम देखील बघायला मिळाले. सुरुवातीला ते लक्षात आले नाही पण नंतर मात्र मेंढीच्या रक्तावर बंदी घालावी लागली.

अर्थात अशी बंदी घालूनही ब्लड ट्रान्सफ्युजनचे प्रयोग थांबले नाहीत.

अशातच १८१८ साली ब्रिटिश स्त्रीरोगतज्ज्ञ जेम्स ब्लान्डेल यांनी प्रथमच एका माणसाचे रक्त दुसऱ्या रुग्णासाठी वापरले. हा प्रयोग यशस्वी देखील झाला.

पण याला जास्त प्रसिद्धी तेव्हा मिळाली जेव्हा १९०१ साली कार्ल लँडस्टीनर याने मानवी रक्तगटाचा शोध लावला.

कार्लने माणसातील रक्तगट, कुणाचा रक्तगट कुणाशी जुळतो या सगळ्याचा शोध लावला. या संशोधनामुळे अनेक रुग्णांना जीवदान मिळाले.

ऐनवेळी गरज लागल्यास रक्त उपलब्ध व्हावे म्हणून लोक रक्त साठवण्याच्या तंत्रज्ञानावर भर देऊ लागले. १९२१ मध्ये ब्रिटिश रेड क्रॉस सोसायटीच्या सदस्यांनी पुढाकार घेऊन रक्त साठवण्यासाठी रक्तपेढीची सुरुवात केली. त्यांनी सर्वप्रथम लंडनच्या किंग्ज कॉलेज हॉस्पिटलमध्ये रक्तदान करत रक्ताची साठवणूक करायला सुरुवात झाली आणि गरजू व्यक्तींसाठी त्याचा वापर करणे सुरू झाले.

 १९३६ साली जगातील सर्वांत मोठी ब्लड बँक उघडली गेली. शिकागो येथील कुक कंट्री हॉस्पिटलमध्ये ब्लड बँक होती. दुसऱ्या महायु*द्धाच्या दरम्यान ब्लड बँकेची गरज सगळ्यांनाच जाणवू लागली.

महायु*द्धादरम्यान मोठ्या संख्येने सैनिक जखमी होत होते. त्यांच्या उपचारासाठी नागरिकांना मोठ्या प्रमाणात रक्तदान करण्याचे आवाहन करण्यात आले. अमेरिकेत रेड क्रॉस ब्लड सर्विसेस ही संस्था याच दरम्यान सुरू करण्यात आली. मोठ्या प्रमाणावर रक्तदानाचे कार्यक्रम आयोजित करण्यात येऊ लागले. हेच रक्त लष्करी छावण्यांमध्ये पाठवून सैनिकांच्या उपचारासाठी वापरण्यात आले.

आजच्या काळात देखील ब्लड ट्रान्सफ्युजनमुळे अनेकांचा जीव वाचवण्यात डॉक्टर लोकांना यश मिळाले आहे. अमेरिकेत दरवर्षी कमीत कमी ५० लाख लोकांना ब्लड ट्रान्सफ्युजनची गरज पडते. एखादी शस्त्रक्रिया करायची असेल तर रुग्णाला रक्ताची गरज भासतेच.

भारतातही मोठ्या प्रमाणात रक्तदानाची गरज आहे. कोरोनाच्या काळात तर याची जाणीव सगळ्यांनाच झाली असेल. कित्येक लोकांनी आपणहून पुढे येऊन रक्तदान करत कोरोना रुग्णांचा जीव वाचवला आहे.

रक्तदान हे सर्वश्रेष्ठ दान आहे! आपणही आपल्याला शक्य होईल तेव्हा रक्तदान करून एखादा जीव वाचावूयात!