आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब
हिवाळा आला की त्वचेच्या समस्या सुरु होतात. अशा वेळी विविध अँटीसेप्टीक क्रीम आज बाजारात उपलब्ध आहेत. अशाच क्रीमपैकी एक असलेली क्रीम म्हणजे-बोरोलिन.
स्वदेशी चळवळीत उगम झालेली ही क्रीम आजही मोठ्या प्रमाणात वापरली जाते. विशेषत: बंगालमध्ये ही क्रीम मोठ्या प्रमाणात आजही आपले भावनिक महत्त्व सांभाळुन आहे. आज आपण याच क्रीमच्या इतिहासाचा आणि वारशाचा आढावा घेणार आहोत.
“मित्रांशी विनोद करताना मी नेहमी म्हणत असे की बोरोलिन काहीही बरे करू शकते, अगदी तुटलेले हृदयदेखील.” नवी दिल्लीतील ‘कथा बुक्स’ येथील सहकारी उर्बी चटर्जी म्हणतात, ज्याला असे वाटते की बोरोलिन हे फक्त एक “उत्पादन” आहे, तर ते योग्य ठरणार नाही. बोरोलिनशी बऱ्याच लोकांची भावनिक नाळ जुळलेली आहे असे त्या सांगतात.
बोरिक पावडर, झिंक ऑक्साईड, तेल आणि पॅराफिन यांपासून बनविलेले हे अँटीसेप्टिक क्रीम एका हिरव्या रंगाच्या बाटलीत येत असे.
हे एक क्रीम अनेक त्वचेच्या समस्यांवर उपायकारक होती. कोरडी त्वचा, फुटलेले ओठ, उष्णतेने भाजलेले गाल, त्वचेचे काहीही असो, ही क्रीम आपल्या विशिष्ट गोड वासाने या सगळ्यांना पळवुन लावत असे. “बोरोलिनचे उपयोग इतके अष्टपैलू आहेत की जर त्याला आज दुसरे नाव द्यायचे असते तर त्यास “रामबाण औषध” असे म्हटले जाऊ शकते”, असे ब्रँडचे जाहिरात तज्ज्ञ हरीश बिजूर म्हणतात.
हा ब्रॅण्ड आता आपल्या ९१व्या वर्षात आहे. या क्रीमबद्दल प्रतिस्पर्ध्यांमध्ये फार मत्सर आहे. क्रीमला बाजारात टक्कर देण्यासाठी अनेक प्रयत्नांचा विचार केला गेला आहे. बंगाली लोकांच्या मनात या क्रीमकरिता एक अभिमानाची भावना आहे. अगदी रवींद्रनाथ टागोर, सत्यजित रे आणि आता अभिजीत बॅनर्जी यांच्यासाठी आहे तशीच.
बोरोलिनची जी. डी. फार्मा ही प्रमुख कंपनी होती. ही छोटी कंपनी १९२९मध्ये गौर मोहन दत्ता नावाच्या बंगाली व्यावसायिकाने सुरू केली होती. सुरुवातीला ते परदेशी वस्तूंची आयात करत होते पण शेवटी ते स्वदेशी चळवळीत सामील झाले. परदेशी वस्तूंशी स्पर्धा करण्याच्या प्रयत्नात, दत्तने स्वत: च्या घरात उत्पादनांची निर्मिती करण्यास सुरुवात केली, ज्यामुळे बोरोलिनची सुरुवात झाली.
“बोरोलिन हे मेक इन इंडियाचे एक उत्तम उदाहरण आहे.”
कोलकाता स्थित डिजिटल मार्केटींग तज्ज्ञ सिद्धार्थ साहनी सांगतात की,
“ब्रिटीशांच्या गुलामगिरीतल्या आर्थिक स्वावलंबनाचेही हे एक उत्तम उदाहरण आहे. बर्याच लोकांसाठी ज्यांनी ब्रिटीशांविरूद्ध काठी उचलली नाही, मोठमोठ्या घोषणा दिल्या नाहीत या लोकांसाठी आर्थिक स्वातंत्र्य हा एक दुसरा पर्याय होता आणि बोरोलिनने हा पर्याय योग्य ठरवून दाखवला.”
म्हणूनच, कंपनी एक देशभक्तीपर उद्योजकतेचे प्रतीक म्हणून उदयास आली. इतके की १५ ऑगस्ट, १९४७ रोजी दत्तने वृत्तपत्रांत जाहिराती दिल्या होत्या की भारताच्या स्वातंत्र्याच्या उत्सवात बोरोलिन क्रीम मोफत वाटण्यात येईल.
बर्याचदा भारताचा “हेरिटेज ब्रँड” असा शिक्का या क्रीमला लावला जातो. साहनी यांच्या मते हा ब्रँड केवळ आठवणीच नव्हे तर त्या क्रीमचे दीर्घायुष्य आणि सातत्य देखील दर्शवितो. काही जणांना वाटते की ९१ वर्षांचा हा ब्रँड पूर्वीच्या काळात जुन्या पॅकेजिंग आणि डिझाइनमध्ये अडकला आहे, परंतु बिजूर यांचा असा विश्वास आहे की या ब्रँडच्या अखंडतेचे हे जतन करणेच बोरोलिनच्या यशाचे रहस्य आहे.
उत्पादन अतिशय काटेकोर आणि पॅकेजिंग एकदम मजबूत असते. काही उत्पादनांना मोठ्या कंपन्या विकत घेतात आणि त्यांच्या डिझाइनचा कायापालट करतात. याने त्या ब्रँडचा विनाश होतो. बोरोलिनचे पॅकेजिंग हे वारसा आहे. अगदी दणकट पॅकेजिंग आणि कुठल्याही व्यक्तीचा उल्लेख नाही, चेहरा नाही असे हे डिझाइन ६० वर्षांपासुन चालत आले आहे.
या ब्रँडची एक आकर्षक आणि ऐतिहासिकदृष्ट्या संबंधित मूळ कथा असू शकते, परंतु, बिजूर म्हणतात या ब्रँडची सगळ्यात मोठी शक्ती मार्केटिंग किंवा जाहिराती नव्हे तर त्याचा साधेपणा आहे.
कित्येक दशके, बोरोलिन संपूर्ण जगाला ब्रँडिंग आणि मार्केटींगचे एक साधे सत्य सांगत आहे आणि तो म्हणजे साधेपणा.
बंगालच्या दैनंदिन जीवनात तर बोरोलिन हे खुप महत्त्वाचे स्थान आजही पकडून आहे. पश्चिम बंगालमधील बहुतांश घरांमध्ये बोरोलीन इतके प्रचलित आहे की ते उत्पादन केव्हा वापरण्यास सुरुवात केली हे सुद्धा त्यांना आठवत नाही. “माझी बोरोलिनची सर्वात जुनी आठवण म्हणजे मला सांगण्यात आलेली आठवण अशी आहे की माझी आजी मी एक वर्षांची असताना तिच्या मांडीवर ठेवत आणि मला मालिश करायची. हे स्पष्टपणे माझ्या हाडांना मजबूत करण्याच्या उद्देशाने होते”, असे चॅटर्जी आज सांगतात. “वाढत असताना, आठवड्यातून एकदा तरी झाडावर चढताना आणि माकडे मारताना मी घेतलेल्या वेगवेगळ्या जखमांसाठी मी बोरोलिन लक्षात ठेवले आहे.” असंही त्या आठवणीने सांगतात.
बोरोलिन शिवाय दुसरं काही वापरत नाहीत म्हणुन बंगाली लोकांची चेष्टा केली जाते, असा एक विनोद कोलकाता येथील शिक्षिका श्रीपूर्णा सुकर्चिया या सांगतात. “ती पातळ ट्यूब कोणत्याही आकाराच्या बॅग किंवा खिशात सर्वत्र फिट बसत असे. मी कधीही बोरोलिन जवळ न ठेवल्याचे मला आठवत नाही.” असे त्या आपल्या आठवणींना उजाळा देताना सांगतात.
बंगालींसह उत्पादनाची असलेली विशेष नाळ कंपनीला सुरुवातीपासूनच माहित होती. आता आलेल्या नविन जाहीरातींमध्ये जरी सगळ्यांसाठी बनवण्यात येत असल्या तरी सुरुवातीच्या काही जाहीराती मुख्यतः बंगाली लोकांनाच केंद्रस्थानी ठेऊन बनवल्या जात असत.
बोरोलिनच्या जुन्या जाहिराती बघितल्यावर जाणवतं या काळ्या-पांढर्या छापील जाहिरातींमध्ये पारंपारिक पोशाख परिधान केलेले, बंगाली कुटुंबं जास्ती आहे. दुर्गापूजा उत्सवांवर आणि पश्चिम बंगालचा आवडता खेळ फुटबॉलच्या विविध स्थानिक-राज्यस्तरीय स्पर्धा समोर ठेऊन या जाहिराती बनवल्या जात असत.
ट्रान्झिस्टर रेडिओच्या काळात तयार झालेल्या जिंगल्सपासून ते टीव्हीच्या पार्श्वसंगीतापर्यंत बोरोलिनकडे एक सूर तयार आहे जो आपण पहिल्यांदा ऐकल्यानंतर वर्षानुवर्षे आपल्या कानात वाजत राहतो. “जर आपल्या त्वचेला जखम झाली किंवा ती खूपच कोरडी पडली तर सुगंधित, अँटिसेप्टिक क्रीम, बोरोलिन आपल्या जवळ असु द्या.” अशा आशयाचा सुर असलेल्या जाहीरातीची चॅटर्जी आठवण करून देतात.
स्थानिक उत्पादन म्हणून कदाचित उत्पादन सुरू झाले असावे, पण आता तो एक जागतिक ब्रँड आहे, असे सांगणारे बिजूर यांना वाटते की बंगाली नाळ हा एक भौगोलिक सुखद अपघात आहे. अशा वेळी उत्पादनाचा प्रादेशिक अभिमान समजण्यायोग्य आहे कारण आपल्या मालकीच्या ठिकाणी संबंधित ब्रँडची मालकी घेणे केवळ स्वाभाविकच आहे.
आत्ताच्या पिढीच्या पालकांइतकेच जुने असूनही बोरोलिन नेहमीच सांस्कृतिकदृष्ट्या आजच्या पिढीशी संबंधित आहे. राज्यातील बिहू संगीताच्या परंपरेचा भाग म्हणून झुबेन यांनी गायिलेली आसामी पंथ क्लासिक ‘बोरोलिन अस्पोलिन एरीली’आणि सावन दत्ताची आता-गाजलेली ‘ओड टू बोरोलिन’ ही गाणी आजही ताजीच आहेत.
सौंदर्यप्रसाधनांचा उद्योग वेगाने विकसित होत आहे आणि भारतीय बाजारपेठेत उच्च गुणवत्ता आणि विशेष उत्पादनांचा ओघ वाढत चालला आहे. अशा परिस्थितीत बोरोलिन हजारो वर्षानंतरच्या पिढीमध्ये एवढीच गर्दी ओढून घेऊ शकेल की नाही हा मोठा प्रश्न आहे.
सांस्कृतिक महत्त्व जपत असतानाच गुणवत्ता आणि ग्राहकांशी असलेली नाळ जपुन ठेवण्यात आतापर्यंत तरी बोरोलिन यशस्वी ठरले आहे. त्वचेची कसलीही समस्या आली की हमखास बोरोलिनकडे जाणारी जनता आत्ताच्या आधुनिक आणि वेगवेगळ्या समस्यांसाठी उपलब्ध असलेल्या वेगवेगळ्या उत्पादनांकडे न जाता बोरोलिन निवडेल की नाही हा उत्सुकतेचा विषय आहे.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.