आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
अपघाताने लागणारे शोध किंवा ज्याला सेरेंडीपिटी म्हटलं जातं असे शोध हे नेहमी अनपेक्षित मार्गांनी किंवा अनपेक्षित घटनांमुळे लागलेले असतात.
आज आपण तीन वेगवेगळ्या कृत्रिम गोड पदार्थांच्या अपघाती किंवा अनपेक्षित शोधबद्दल माहिती बघणार आहोत त्यांच्या मुळाशी एकच घटक आहे. ‘एखादा शास्त्रज्ञ जेव्हा त्याचं बोट सहजपणे तोंडात घालतो आणि त्याला गोड चव लागते’! बस! एवढ्या एकाच निरीक्षणातून हे तिन्ही शोध लागले आहेत.
१. ‛सॅकरिन’ किंवा साखर (१८९७,जॉन हॉपकिन्स विद्यापीठ)
एके रात्री, कॉन्स्टँटाईन फेलबर्ग त्याच्या प्रयोगशाळेतून घरी आला आणि भूक लागली म्हणून त्याने समोर दिसला म्हणून एक पावाचा तुकडा घेऊन एक घास खाल्ला. त्याला तो गोड लागला, अगदी साखरेपेक्षाही गोड! तेव्हा त्याच्या लक्षात आलं की तो जो पाव खात होता त्यावर कोणतं तरी रसायन लागलं होतं ज्यामुळे त्याची चव गोड लागत होती. हे तेच रसायन आहे ज्यावर तो रोज त्याच्या प्रयोगशाळेत प्रयोग करत होता.
आता आपल्या प्रयोगशाळेतल्या अगणित रसायनांमधलं नक्की हे ‘गोड’ रसायन कोणतं याचा शोध घ्यायचा एकच उपाय होता, सगळ्या रसायनांची चव बघणं.
त्याने तसं केलं आणि एकदाचं त्याला ‘बेंझोईक सल्फीमाईड’ हे गोड रसायन मिळालं. त्याचं ‘सॅकरिन’ असं नामकरण त्याने केलं. इतकंच नाही तर, ते खाण्यायोग्य आणि सुरक्षित आहे की नाही हे पाहण्यासाठी त्याने १० ग्रॅम सॅकरिन घेतलं, ते तसंच गिळलं आणि २४ तास थांबून काय होतंय का याची वाट बघितली. शरीराने त्यावर थेट कोणतीही रासायनिक प्रक्रिया न करता ते पचवलं होतं.
त्याला लक्षात आलं की हे नक्कीच सुरक्षित आहे. त्यानंतर सर्व ठिकाणी याचा उपयोग होऊ लागला. मुख्यत्वेकरून जेव्हा दुसऱ्या महायु*द्धात साखरेचा पुरवठा कमी होता त्यावेळी सॅकरिनचा वापर केला गेला. आज आपणही कधीही एखाद्या पुडीतून आणलेली सॅकरिन सहज तोंडात टाकून गोड खाल्ल्याचा आनंद घेतो.
२. ‛सायक्लामेट’ (१९३७, इलिनोईस विद्यापीठ)
मायकेल स्वेदा त्याच्या डॉक्टरेट प्रबंधाची तयारी करत होता आणि नुकतंच त्याने सिगारेट ओढणंही सुरू केलं होतं. एक दिवस आपल्या प्रयोगशाळेत असताना सहज आपली तंबाखू मळून त्याने तोंडात टाकलं आणि त्याला तंबाखू गोड आहे असं चवीवरून जाणवलं.
फेलबर्गप्रमाणेच यानेही हे नक्की काय झालं याचा शोध घ्यायचं ठरवलं. जोपर्यंत ती गोड गोष्ट मिळत नाही तोवर तो ज्या ज्या गोष्टींवर किंवा रसायनांवर संशोधन करत होता त्या सगळ्याची चव घ्यायला त्याने सुरवात केली.
शेवटी एकदाचं ते रसायन सापडलं. ते होतं सायक्लामेट.
पण सॅकरिनसारखं तुम्ही सायक्लामेट सहज तोंडात टाकू शकत नाही, कारण उंदरांवर केलेल्या प्रयोगांनंतर समोर आलं आहे की सायक्लामेट हे कर्करोगाचं कारण ठरू शकतं.
३. ‘ऍस्पारटेम’ (१९६५, G.D Searle and Co.)
जेम्स स्क्लॅटर.
एकदा प्रयोगशाळेत एका रासायनिक संयुगावर प्रयोग करत होता. जेम्स म्हणतो की, “कागदाच्या गठ्ठ्यातून एक कागद काढावा म्हणून मी जिभेला बोट लावून मग कागद काढला पण तेवढ्यात मला उग्र अशी पण गोड चव जिभेला लागली. सुरवातीला मला वाटलं की सकाळी आल्यापासून काहीतरी खाताना माझ्या हाताला साखर लागली असेल त्यामुळे गोड चव लागली, पण तसं नव्हतं.
मी हात धुतले तेव्हा मला लक्षात आलं माझ्या हाताला एका डब्यातली पूड लागली होती ज्यात मी एस्पार्टिल-फेनिलॅलानिन मेथिल एस्टरचे स्फटीक ठेवले होते.”
त्याला ते विषारी वगैरे असेल असं वाटलं नाही आणि त्याने एकदा ते थोडं चाखून बघितलं आणि त्याच्या असं लक्षात आलं की या आधी बोट जिभेला लावल्यावर त्याला जी गोड चव जाणवली होती तीच चव त्याला हे रसायन चाखल्यावर जाणवली. तेच हे ऍस्पारटेम होतं.
सॅकरिनप्रमाणे ऍस्पारटेमसुद्धा बऱ्याच ठिकाणी पदार्थांना गोड चव यावी म्हणून वापरलं जातं. आपण ते पाण्यात किंवा कशातही ढवळून पिऊ शकतो, नुसतं खाऊ शकतो. विविध शितपेयांना गोड चव यावी म्हणूनही यांचा वापर होतो. FDA(Food and Drug Administration) द्वारे याला सुरक्षित पदार्थ अशी मान्यताही मिळाली आहे.
प्रयोगशाळेतलं कोणतंही रसायन चाखून बघण्यापेक्षा तरी नक्कीच हे सुरक्षित आहे!
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.