आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब
असं मानण्यात येतं की जगातली पहिली साहित्य निर्मिती ही एका स्त्रीनं केलेली आहे. मेसोपोटामियाच्या महान सर्गोनची मुलगी एनहेडुआना हिनं पहिलं साहित्य लिहिलं असं सांगितलं जातं.
आजच्या आधुनिक काळात जवळपास प्रत्येकजण ’लेखक’ बनला आहे. पूर्वी किमान लिहिता येऊ शकणं ही लेखनासाठीची प्राथमिक अट होती मात्र आता अत्याधुनिक तंत्रज्ञानामुळे व्हॉईस कमांडच्या मदतीनं कोणीही मनातले शब्द कागदापेक्षा स्क्रिनवर उतरवू शकत आहे. लिहिण्याचा उगम विचार करण्यात आहे. विचार करु शकणारा प्रत्येकजण लिहू शकतो आणि म्हणूनच पृथ्वीवरचा प्रत्येक माणूस लेखक आहे. ते लेखन बरं, वाईट, त्याचा साहित्यिक दर्जा वगैरे सगळ्या नंतरच्या गोष्टी आहेत मात्र त्याला व्यक्त होता येणं ही पहिली अट आहे.
मनातले विचार एखाद्या लिपीत उतरवून काढावेत असं वाटून ते सर्वप्रथम कोणी केलं असावं याचा कधी विचार केलाय?
आज अनेक भाषा आणि लिपीत साहित्य निर्मिती होते मात्र सगळ्यात आधी अशी साहित्यकृती कोणी निर्माण केली हा कुतुहलाचा विषय आहे. प्राचीन इतिहासाच्या पुराव्यानुसार आणि इतिहासकारांच्या मते जगातली पहिली साहित्य निर्मिती करण्याचा मान एका महिलेला जातो.
प्राचीन सुमेर संस्कृती (इ.स. पूर्व २२८५ ते २२५०) जिला त्या काळात मिसोपोटोमिया म्हणून ओळखलं जाई. त्या साम्राज्याचा सम्राट सर्गोनची मुलगी एनहेडुना हिला जगातली पहिली साहित्यिक म्हणून ओळखलं जातं.
एनहेडुआना सर्गोनची सख्खी मुलगी होती की दत्तक मुलगी यावर अभ्यासकांत एकमत नसलं तरिही सर्गोन आपल्या मुलीला मान द्यायचा आणि तिच्या बुध्दिमत्तेचं त्याला फ़ार अभिमान आणि कौतुक होतं याबाबत दुमत नाही. तिच्यावर त्यानं अक्कद आणि सुमेरियन देवतांना खुश करण्याची कामगिरी सोपवली होती. या देवतांच्या आराधनेमुळे सर्गोन साम्राज्यात समृध्दी आणि शांतता नांदते असा विश्वास होता.
एनहेडुआनाचा अर्थ आहे आकाशाच्या देवतेची पुजारी. तिनं आपल्या प्रार्थनेमधे देवतांच्या स्तुतीला नव्या शब्दांत बांधलं. जनतेत राजद्रोहाची भावना निर्माण होऊ नये यासाठी तिनं प्रार्थनांमधून लोकांना नैतिकता शिकवली आणि याविरूद्ध कर्म हे पाप असल्याचं बिंबवलं. सर्गोन साम्राज्यासाठी हे खूप फ़ायद्याचं ठरलं. भारतात ज्याप्रमाणे तुलसीदासानी दोहे रचून कार्य केलं तसंच एनहेडुआनाचं कार्य मानलं जातं.
इन्निन्स्गुरा, निन्मेसारा आणि इन्निन्मेहुसा या तीन मुख्य ग्रंथांव्यतिरीक्त एनहुडेआनानं जवळपास ४२ कविता लिहिल्या ज्यात तिनं आयुष्यातल्या आशा आकांक्षा, कामना, उदासी, दु:ख, नैराश्य, आनंद, अडचणी या सगळ्यांना मार्मिक लयीत मांडलं आहे. तिच्या सर्व रचना व्यक्तिगत अनुभवावर आधारीत आणि सुस्पष्ट मानल्या जातात. या कवितांमधून एकात्मतेचा विचार तिनं सातत्यानं मांडला आहे.
नश्वर जगात परस्पर सहकार्यानं जास्तीत जास्त आनंदात आयुष्य कसं व्यतीत करता येईल हे या कवितांमधुन मांडलं आहे. ख्रिश्चन चर्चच्या प्रारंभिक प्रार्थनाम्वर एडेनहुआनाच्या कवितांचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो. वास्तविक पाहता बॅबिलॉनियाच्या कवितांनी संपूर्ण हिब्रू बायबल युनानी कवी होमरचं महाकाव्य इलियाड आणि ओडिसी प्रभावीत आहे मात्र या सगळ्यावर एनहेडुआनाच्या कवितांचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो.
गंमतीची गोष्ट ही की आज आपण लेखनाचे कॉपीराईट वगैरे शब्द उच्चारतो मात्र पहिली साहित्य निर्मिती करणार्या एनहेडुआनानं याचं महत्त्व जाणलं होतं. तिच्या प्रत्येक लिखाणाखाली तिच्या नावाची मोहोर आहे.
आपलं साहित्य पुढे अनेक युगं वाचलं जाणार आहे हे कदाचित तिनं जाणलं असावं. याशिवाय तिच्या मालकीच्या सर्व वस्तूंवर तिनं तिच्या नावाची मोहोर उमटविली होती. अशा प्रकारे वस्तूंवर नावाची मोहोर उमटविणारी ती पहिली व्यक्ती असावी.
१९२७ साली ब्रिटिश पुरातत्ववादी सर लियोनार्ड वूली यांना सुमेर संस्कृतीच्या उर शहरातील उत्खननात एक थाळीसारखी वस्तू सापडली होती. ज्यावर लिहिलेल्या ओळींचा अर्थ असा आहे, एनहेडुआना जी जीरूचे प्रधान पुरोहित आणि नन्नरची पत्नी अणि सम्राट सर्गोनची मुलगी आहे ती इआना मंदिरात रहाते. या थाळीवर एनहेडुआनाचं चित्रही रेखाटलं आहे. याच संशोधनात वुडीला एनहेडुआनाला ज्या मंदिराच्या आवारात दफ़न केलं त्याचाही शोध लागला. क्रीवाजेकच्या अभिलेखांनुसार तिच्या मृत्यूपश्चातही लोक तिच्या कबरीवर चढाव चढविण्यासाठी येत असत. मृत्यू पश्चातही अनेक शतकं तिची पूजा केलि गेली आणि तिला सन्मानही दिला.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक, युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.