आमचे सर्व लेख आणि व्हिडीओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | युट्युब
“Crude oil म्हणजेच कच्चं तेल.”
पूर्ण जगाची अर्थव्यवस्था ज्याच्यावर अवलंबून आहे अशी वस्तू. ज्याच्याकडे कच्च्या तेलाचे साठे असतात, त्याचा जागतिक अर्थव्यवस्थेत तसेच राजकारणात दबदबा असतो.
कारण आज कच्च्या तेलापासून मिळणाऱ्या पेट्रोलियमवरच तर सगळं जग अवलंबून आहे. मग इंधन असो, ऊर्जानिर्मिती असो. पेट्रोलशिवाय जगाचा तर आज आपण विचारही करू शकत नाही.
आजकाल आपण बातम्यांमध्ये बघतो की पेट्रोलियमची मागणी घटल्याने किंवा वाढल्याने त्याचा जागतिक अर्थव्यवस्थेला कसा फटका बसू शकतो. पेट्रोल म्हटलं की आपल्या डोक्यात लगेच सौदी अरेबिया किंवा मध्य-पूर्वेतील देश येतात.
कच्च्या तेलामुळे त्यांचा विकास तर नाहीच झाला पण यु*द्धजन्य परिस्थितीमुळे नुकसान नक्कीच झालं.
पण या कच्च्या तेलाचा शोध कुठे लागला आणि त्याचा इंधन म्हणून वापर कसा सुरू झाला?
मध्यपूर्वेत तेलाचे साठे आहेत ही गोष्ट खरी आहेच. पण सगळ्यात मोठा तेलसाठा हा अमेरिकेत होता आणि या तेलानेच त्यांना महासत्ता बनायला मदत केली. आजही जगात “ऑइल पॉवरहाऊस” म्हणून अमेरिकेकडेच बघितले.
याची सुरुवात झाली होती १६० वर्षांपूर्वी टिट्सवेलीया, पेनिसिल्व्हेनिया येथे.
‘एडविन ड्रेक’ला १८५९ साली सर्वप्रथम कच्चे तेल सापडले. (ड्रेकला आज जग “पेट्रोलियम इंडस्ट्रीचा जनक” म्हणून ओळखते)
पण त्या कच्च्या तेलाला सॅम्युएल मार्टिन केयर याने शुद्ध करेपर्यंत त्याचा काहीच उपयोग नव्हता. तेलाला शुद्ध करून त्यापासून रॉकेल हे इंधन बनवले. ज्याचा उपयोग कंदील आणि बाकी प्रकाश उपकरणे चालवण्यासाठी झाला.
पण तुम्ही म्हणाल कंदिलात तर त्याच्या आधीपासूनच तेल वापरत होते, मग ते तेल कोणते? त्याआधी अमेरिकेत व्हेल माशाची शिकार करून त्यांच्यापासून तेल तयार केलं जात असे.
एकोणिसाव्या शतकात तर व्हेल माशांची खूप मोठ्या प्रमाणात शिकार केली गेली होती. रॉकेलचा शोध लागल्यानंतर खऱ्या अर्थाने व्हेल माशांना जीवनदान मिळालं आणि नंतर विजेचा शोध लागल्यानंतर तर कंदील कालबाह्य होऊन गेले.
तेलाचा शोध लावल्यानंतर त्याला साठवायचं कसं? हा सगळ्यात मोठा प्रश्न ड्रेकसमोर होता. तो सुरुवातीला तेल बाथटबमध्ये साठवायला लागला. पण असं किती दिवस तो तेल साठवणार? नंतर त्याने तेल बॅरल्समध्ये साठवायला सुरुवात केली.
जमिन खोदून तेल काढण्याच्या पद्धतीचा जनकही ड्रेकच आहे.
सुरुवातीला केवळ १०-१२ बॅरल्स तेल उपसा करणाऱ्या उद्योगात आता खूप मोठा बदल घडत होता. दिवसेंदिवस तेलाची ओळख लोकांना व्हायला लागली होती. त्यामुळेच त्याच्या मागणीतही मोठ्या प्रमाणात वाढ होत होती. पण योग्य पद्धतीने व्यवसाय वाढवायचा असेल तर, त्याच्या देवाण-घेवाणीत काहीतरी ठराविक माप किंवा एकक असायला हवं.
ग्राहकांचा विश्वास जिंकण्यासाठी सर्वमान्य माप तयार करणं गरजेचं होतं. ड्रेकने सरळ तो ज्या बॅरल्स मध्ये तेल साठवायचा त्यांनाच एकक करून टाकलं. एका बॅरलमध्ये १५९ लिटर तेल हे मानक एकक ठरवण्यात आलं. आजही तेलाचा व्यवहार हा “प्रति बॅरल” याच एकेकाने चालतो.
दिवसेंदिवस तेलाची व्याप्ती वाढतच होती. रॉकेलने आता जागतिक अर्थव्यवस्थेत चांगलाच वेग पकडला होता आणि एकीकडे तेलाची व्याप्ती वाढत असताना दुसरीकडे मोटार गाड्या रस्त्यांवर धावू लागल्या. अर्थातच त्यांच्यातसुद्धा इंधन म्हणून रॉकेलचाच वापर होऊ लागला.
तेलाच्या वाढत्या व्यवसायाने खूप लोकांना गुंतवणुकीसाठी आकर्षित केलं होतं.
यांच्यामध्ये सगळ्यात वरचढ ठरला तो ‘स्टँडर्ड ऑइल कंपनीचा‘ संस्थापक डॉ. जॉन डी. रॉकफेलर. रॉकफेलर हे अमेरिकेच्या इतिहासातले सगळ्यात श्रीमंत व्यक्ती होते. आजही त्यांच्या आसपास कोणीच नाही.
एकोणिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात स्थापन झालेल्या स्टँडर्ड ऑइल कंपनीचा, अमेरिकन तेलाच्या धंद्यात ९०% एवढा वाटा होता.
त्यांचा दबदबा एवढा होता की १८९० साली त्यांच्यामुळे अमेरिकेत ‘शेरमन ऍक्ट म्हणजेच antitrust law‘ अधिनियमित करण्यात आला. ज्यामुळे १९११ साली स्टॅंडर्ड ऑइल कंपनीच विभाजन ३४ कंपन्यांमध्ये करण्यात आलं. त्यातल्या मुख्य कंपन्या ज्या आजही जगात अव्वल कंपन्यांपैकी एक आहेत त्या म्हणजे-ExxonMobil, Chevron, Phillips 66 इ.
आता हळूहळू सर्वच ठिकाणी इंधन म्हणून कच्च्या तेलापासून तयार होणाऱ्या उत्पादनांचा वापर होऊ लागला. कोळशावर चालणाऱ्या ट्रेनमध्येसुद्धा आता तेलाचा वापर होऊ लागला होता. एकीकडे तेलाची दिवसेंदिवस मागणी वाढत असताना, १८९४ मध्ये अमेरिकेला टेक्ससमध्ये खूप मोठा तेलसाठा सापडला. नंतर १९०१ साली त्यातून प्रत्येक दिवसाला हजारो बॅरल तेल काढलं जाऊ लागलं.
यातून सुरुवात झाली “टेक्सास ऑइल बूम म्हणजेच “GUSHER AGE”ची.
विसाव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत अमेरिकेतील तेलाने जगभर वर्चस्व गाजवले. तेलाच्या किमती ठरवण्याचा अधिकारसुद्धा तेव्हा अमेरिकेलाच होता. पण विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात जगात बाकीच्या ठिकाणीसुद्धा तेल सापडू लागले. मध्य-पूर्व आशिया, व्हेनेझुएला या ठिकाणी देखील तेलाचे मोठे साठे सापडले. तेलाच्या या साठ्यांमुळे साहजिकच अमेरिकेचं वर्चस्व कमी व्हायला लागलं.
बाकीच्या देशांच्या तेल जगतातील प्रवेशामुळे एके काळी १२० डॉलर प्रति बॅरल असणारी किंमत आता ४० डॉलर/बॅरल एवढी कमी झाली होती.
तेलाच्या वाढत्या मागणीमुळे आता अमेरिका आणि बाकी तेल राष्ट्रांमध्ये चांगलीच स्पर्धा वाढली.
१९७० साली बाकीच्यांची स्पर्धा मोडीत काढण्यासाठी अमेरिकेने दिवसाला एक करोड बॅरल्स तेलाचं उत्पादन सुरू केलं.
जास्त हाव केल्याचे चटके आता अमेरिकेला बसायला लागले होते. एकेकाळी सर्वाधिक साठे असणाऱ्या अमेरिकेत फक्त जगातील 5% तेलासाठा उरला होता.
बाकी राष्ट्रांनी तोपर्यंत एकत्र येऊन ‘OPEC’ म्हणजेच Organization of Petroleum Exporting Countries ची १९६० साली स्थापना केली होती (त्यामध्ये सध्या १३ सदस्य राष्ट्रे आहेत.) OPECमुळे आता अमेरिकेचं जागतिक वर्चस्व मोडलं होतं. त्यातच भर म्हणून २००८ सालापर्यंत तर अमेरिकेतील तेल साठेसुद्धा कमालीचे कमी झाले.
करोडो बॅरल्स तेल प्रत्येक दिवशी उत्पादन करणाऱ्या अमेरिकेत आता प्रत्येक दिवशी फक्त चाळीस लाख बॅरल्सच तेल निघत होते.
पण स्पर्धा वाढत असताना अमेरिका शांत बसणं कधीच शक्य नाही. २००८ सालापासून त्यांनी फ्रॅकिंग पद्धत वापरून शेल तेलाचं उत्पादन सुरू केलं. या पद्धतीमुळे अमेरिकेत कमी झालेलं तेलाचं उत्पादन एकाएकी वाढायला सुरुवात झाली.
सध्याच्या काळात अमेरिका प्रतिदिन १ करोड २० लाख बॅरल्स तेल उत्पादित करते.
अलीकडच्या काळात रशिया आणि OPEC देशांनी अमेरिकेला शह देण्यासाठी OPEC+ ची स्थापना केली. सौदी अरब आणि रशिया यांनी अथक प्रयत्न करूनही अमेरिका आजही या स्पर्धेत टिकून आहे. शेल ऑईल आणि फ्रॅकिंग तंत्रज्ञानामुळे भविष्याातसुद्धा अमेरिकेला वर्चस्व प्रस्थपित करायला मदत नक्कीच होईल.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी आणि व्हिडीओ पाहण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक , युट्युब | Copyright © ThePostman.co.in | All Rights Reserved.
